دنیا

مناجاتهای شهید چمران

مناجاتهای شهید چمران

پرگشایم

خوش دارم که در نیمه های شب در سکوت مرموز آسمان و زمین به مناجات برخیزم. با ستارگان نجوا کنم و قلب خود را به اسرار ناگفتنی آسمان بگشایم. آرام آرام به عمق کهکشانها صعود نمایم، محو عالم بی نهایت شوم . از مرزهای علم وجود  در گذرم و در وادی ثنا غوطه ور شوم و جز خدا چیزی را احساس نکنم.

 

توکل و رضا

" ترا شکر می کنم که از پوچی ها ، ناپایداری ها ، خوشی ها و قید و بندها آزادم کردی و مرا در طوفانهای خطرناک حوادث رها ننمودی، و درغوغای حیات، در مبارزه با ظلم و کفر غرقم کردی، لذت مبارزه را به من چشاندی ، مفهوم واقعی حیات را به من فهماندی... فهمیدم که سعادت حیات در خوشی و آرامش و آسایش نیست ، بلکه در جنگ و درد و رنج و مصیبت و مبارزه با کفر و ظلم و بالاخره در شهادت است.

خدایا ترا شکر می کنم که به من نعمت " توکل " و " رضا" عطا کردی، و در سخت ترین طوفانها و خطرناکترین گردابها، آنچنان به من اطمینان و آرامش دادی که با سرنوشت و همه پستی ها و بلندیهایش آشتی کردم و به آنچه تو بر من مقدر کرده ای رضا دادم.

خدایا در مواقع خطر مرا تنها نگذاشتی ، تو در کویر تنهایی، انیس شبهای تار من شدی، تو در ظلمت ناامیدی، دست مرا گرفتی و کمک کردی... که هیچ عقل و منطقی قادر به محاسبه پیش بینی نبود، تو بر دلم الهام کردی و به رضا و توکل مرا مسلح نمودی، و در میان ابرهای ابهام و در مسیری تاریک مجهور و وحشتناک مرا هدایت کردی."

 

می خواستم شمع باشم

" همیشه می خواستم که شمع باشم ، بسوزم ، نور بدهم و نمونه ای از مبارزه و کلمه حق و مقاومت در مقابل ظلم باشم . می خواستم همیشه مظهر فداکاری و شجاعت باشم و پرچم شهادت را در راه خدا به دوش بکشم. می خواستم در دریای فقرغوطه بخورم و دست نیاز به سوی کسی دراز نکنم. می خواستم فریاد شوق و زمین وآسمان را با فداکاری و آسمان  پایداری خود بلرزانم. می خواستم میزان حق و باطل باشم و دروغگویان ومصلحت طلبان و غرض ورزان را رسوا کنم. می خواستم آنچنان نمونه ای در برابر مردم به وجود آورم که هیچ حجتی برای چپ و راست نماند،  طریق مستقیم روشن و صریح و معلوم باشد، و هر کسی در معرکه سرنوشت مورد امتحان سخت قرار بگیرد و راه فرار برای کسی نماند..."

 

در سرزمین کفر ، تو بودی

" خدایا می دانی که در زندگی پرتلاطم خود، لحظه ای تو را فراموش نکردم.همه جا به طرفداری حق قیام کرده ام. حق را گفته ام. از مکتب مقدس تو در هر شرایطی دفاع کرده ام. کمال و جمال و جلال تو را به همه مخالفان و منکران وجودت عرضه کرده ام و از تهمت ها و بدگویی ها و ناسزاهای آنها ابا نکردم. در آن روزگاری که طرفداری ازاسلام به ارتجاع و به قهقراگری تعبیر می شد و کمتر کسی جرأت می کرد که از مکتب مقدس تو دفاع کند، من در همه جا، حتی در سرزمین کفر، علم اسلام را بر می افراشتم و با تبلیغ منطقی و قوی خود، همه مخالفین را وادار به احترام می کردم و تو ای خدای بزرگ! خوب می دانی که این فقط بر اساس اعتقاد و ایمان قلبی من بود و هیچ محرک دیگری جز تو نمی توانست داشته باشد."

 

" دنیا میدان بزرگ آزمایش است که هدف آن جز عشق چیزی نیست. در این دنیا همه چیز در اختیار بشر گذاشته شده، وسایل و ابزار کار فراوان است، عالیترین نمونه های صنعت، زیباترین مظاهرخلقت، از سنگریزه ها تا ستارگان، از سنگدلان جنایتکار تا دلهای شکسته یتیمان، از نمونه های ظلم و جنایت تا فرشتگان حق و عدالت، همه چیز و همه چیز در این دنیای رنگارنگ خلق شده است. انسان را به این بازیچه های خلقت مشغول کرده اند. هر کسی به شأن خود به چیزی می پردازد، ولی کسانی یافت می شوند که سوزی در دل  و شوری در سر دارند که به این بازیچه راضی نمی شوند. این نمونه های زیبای خلقت را دوست دارند و می پرستند.

 

تو مرا عشق کردی

" خدایا تو مرا عشق کردی که در قلب عشاق بسوزم. تو مرا اشک کردی که در چشم یتیمان بجوشم. تو مرا آه کردی که از سینه بینوایان و دردمندان به آسمان صعود کنم. تو مرا فریاد کردی که کلمه حق را هر چه رساتر برابر جباران اعلام نمایم. تو مرا در دریای مصیبت و بلا غرق کردی و در کویر فقر و حرمان تنهایی سوزاندی. خدایا تو پوچی لذات زودگذر را عیان نمودی، تو ناپایداری روزگار را نشان دادی. لذت مبارزه را چشاندی. ارزش شهادت را آموختی."

 

سه طلاقه

" من دنیا را طلاق دادم. خدای بزرگ مرا در آتش عشق و محبت سوزاند. مقیاسها و معیارهای جدید بر دلم گذاشت و خواسته های عادی و مادی و شخصی در نظرم حذف شد. روزگاری گذشت که دنیا و مافیها را سه طلاقه کردم و ازهمه چیز خود گذشتم. از همه چیز گذشتم و با آغوش باز به استقبال مرگ رفتم و این شاید مهمترین و اساسی ترین پایه پیروزی من در این امتحان سخت باشد."

 

آرامش غروب

" خوش دارم آزاد از قید و بندها درغروب آفتاب بر بلندای کوهی بنشینم و فرو رفتن خورشید را در دریای وجود مشاهده کنم و همه حیات خود را به این زیبایی خدایی بسپارم و این زیبایی سحرانگیز، با پنجه های هنرمندش با تار و پود وجودم بازی کند، قلب سوزانم را بگشاید، آتشفشان درد و غم را آزاد کنم، اشک را که عصاره حیات من است، آزادانه سرازیرنمایم، عقده ها و فشارهایی را که بر قلب و روحم سنگینی می کنند بگشایم . غم های خسته کننده ای را که حلقومم را می فشرند و دردهای کشنده ای که قلبم را سوراخ سوراخ می کند، با قدرت معجزه آسای زیبایی تغییر شکل دهد و غم را به عرفان و درد را به فداکاری مبدل کند و آنگاه حیاتم را بگیرد و من دیوانه وار همه وجودم را تسلیم زیبایی کنم و روحم به سوی ابدیتی که نورهای زیبایی می گذرد پرواز کند و در عالم آرامش و طمأنینه از کهکشانها بگذرم و برای لقاء پروردگار به معراج روم و از درد هستی و غم وجود بیاسایم و ساعتها و ساعتها در همان حال باقی بمانم و از این سیر ملکوتی لذت ببرم."

 

آفرینش دریا

" خدایا تو را شکر می کنم که دریا را آفریدی ، کوهها را آفریدی و من می توانم به کمک روح خود در موج دریا بنشینم و تا افق بی نهایت به پیش برانم و بدین وسیله از قید زمان و مکان خارج شوم و فشار زندگی را ناچیز نمایم. خدایا تو را شکر می کنم که به من چشمی دادی که زیباییهای دنیا را ببینم و درک زیبایی را به من رحمت کردی تا آنجا که زیباییهایت را و پرستش زیبایی را جزیی از پرستش ذاتت بدانم."

 

سوگند

" خدایا به آسمان بلندت سوگند، به عشق سوگند، به شهادت سوگند، به علی سوگند، به حسین سوگند، به روح سوگند، به بی نهایت سوگند، به نور سوگند، به دریای وسیع سوگند، به امواج روح افزا سوگند، به کوههای سر به فلک کشیده سوگند، به شیپور جنگ سوگند، به سوز دل عاشقان سوگند، به فداییان از جان گذشته سوگند، به درد دل زجرکشیده گان سوگند، به اشک یتیمان سوگند، به آه جانسوز بیوه زنان سوگند، به تنهایی مردان بلند سوگند که من عاشق زیبائیم. چه زیباست همدردعلی شدن، زجر کشیدن، از طرف پست ترین جنایتکاران تهمت شنیدن، از طرف کینه توزان بی انصاف نفرین شنیدن، چه زیباست در کنار نخلستان های بلند در نیمه های شب، سینه داغدار را گشودن و خروشیدن و با ستارگان زیبای آسمان سخن گفتن، چه زیباست که دراین موهبت بزرگ الهی که نامش غم و درد است، شیعه تمام عیارعلی شدن."

 

قربانی فرزند آدم

" ای خدای بزرگ ، ای آنکه نمونه ی بزرگی چون حسین علیه السلام را به جهان عرضه کرده ای، ای آنکه برای اتمام حجت به کافران وجودت... سیاهی ها و تباهی ها را به آتش وجود حسین ها روشن نموده ای، ای آنکه راه پرافتخار شهادت را، برای آخرین راه حل انسانها باز کرده ای، ای خدا، ای معشوق من، ای ایده آل آرزوهای مردم عارف، به من توفیق ده تا مثل مخلصان و شیفتگان ، در راهت بسوزم و ازین خاکستر مادی آزاد گردم. ای حسین علیه السلام، من برای زنده ماندن تلاش نمی کنم و از مرگ نمی هراسم ، بلکه به شهادت دل بسته ام و از همه چیز دست شسته ام ، ولی نمی توانم بپذیرم که ارزشهای الهی و حتی قداست انقلاب بازیچه دست سیاستمداران و تجار ماده پرست شده است.

قبول شهادت مرا آزاد کرده است، من آزادی خود را به هیچ چیز حتی به حیات خود نمی فروشم.

خدایا ابراهیم را گفتی که عزیز ترین فرزندش را قربانی کند، و او اسماعیل را مهیای قربانی کرد...

هنگامی که پدر کارد را به گلوی فرزندش نزدیک می کرد، ندا آمد دست نگه دار . ابراهیم آزمایش خود را داد، ولی اسماعیل هنوز به آن درجه تکامل نرسیده بود که قربانی شود، زمان زیادی گذشت تا قربانی کاملی که عزیزترین فرزندان آدم بود، به درجه ارزش قربانی شدن رسید، و در همان راه خدا قربانی شد و او حسین بود. خدایا تو به من دستور دادی که در راه تو قربانی شوم، فوراً اجابت کردم و مشتاقانه به سوی قرارگاه عشق حرکت کردم... اما تو می خواستی که این قربانی هر چه باشکوه تر باشد، لذا دوستانم را و فرزندم را و عزیزترین کسانم را به قربانی پذیرفتی... و مرا در آتش اشتیاق منتظر گذاشتی..."

 

شرف شیعه

" خدایا تو را شکر می کنم که شیعیان را با اسلحه شهادت مجهز کردی که علیه طاغوتها وستمگران و تجاوزگران قیام کنند و با خون سرخ خود ، ذلت هزار ساله را از دامن تشیع پاک کنند و ارزش و اهمیت شهادت را در معرکه حیات بفهمند و با ایمان خدایی و اراده آهنین، خود را از لجنزار اسارت جسدی و روحی نجات بخشند. علی وار زندگی کنند و در راه سرخ حسین علیه السلام قدم بگذارند و شرف و افتخار راستین تشیع را که قرنها دستخوش چپاول ستمگران بود دوباره کسب کنند."

 

افزایش ظرفیت

" خدایا از تو می خواهم که طبع ما را آنقدر بلند کنی که در برابر هیچ چیز جز خدا تسلیم نشویم. دنیا ما را نفریبد، خودخواهی ما را کور نکند. سیاهی گناه و فساد و تهمت و دروغ وغیبت ، قلب های ما را تیره و تار ننماید. خدایا! به ما آنقدر ظرفیت ده که در برابر پیروزی ها سرمست و مغرور نشویم. خدایا به من آنقدر توان ده که کوچکی و بیچارگی خویش را فراموش نکنم و در برابرعظمت تو خود را نبینم."

 

فقر مرا پروراند

" فقر و بی چیزی بزرگترین ثروتی بود که خدای بزرگ به من ارزانی داشت. همت و اراده مرا آنقدر بلند کرد که زمین و آسمان ها نیز در نظرم ناچیز شدند. هنگامی که شهیدی خون پاکش را در اختیارم می گذارد و فقر اجازه نمی دهد که یتیمانش را نگبهانی کنم. هنگامی که مجروحی در آخرین لحظات حیات به من نگاه می کند و با نگاه خود از من تقاضای کمک دارد ، من می سوزم، آب می شوم و قدرت ندارم کمکش کنم. هنگامی که در سنگر خونین ترین قتالها و جنگ آوری، از گرسنگی شکمش خشک شده و نمی تواند آب را از گلو فرو بدهد من که اینها را می بینم و صبر می کنم دیگر ترس و وحشتی از فقر ندارم. این قفس آهنین را شکسته ام و آنقدر احساس بی نیازی می کنم که زیر سخت ترین ضربه ها و کوبنده ترین هجوم ها از هیچ کس تقاضای کمک نمی کنم. "

 

گذشت

" من اینقدر احساس بی نیازی می کنم که در زیر شدیدترین حملات هم از کسی تقاضای کمک نمی کنم ، حتی فریاد بر نمی آورم حتی آه نمی کشم در دنیای فقر آنقدر پیش می روم که به غنای مطلق برسم و اکنون اگر این کلمات دردآلود را از قلب مجروحم بیرون می ریزم برای آنست که دوران خطر سپری شده است و امتحان به سر آمده و کمر فقر شکسته و همت و اراده پیروز شده است."

 

بی نیاز

" خدایا از آنچه کرده ام اجر نمی خواهم و به خاطر فداکاریهای خود بر تو فخر نمی فروشم، آنچه داشته ام تو داده ای و آنچه کرده ام تو میسرنمودی، همه استعدادهای من، همه قدرتهای من، همه وجود من زاده اراده تو است، من از خود چیزی ندارم که ارائه دهم، از خود کاری نکرده ام که پاداشی بخواهم.

خدایا هنگامی که غرش رعد آسای من در بحبوحه طوفان حوادث محو می شد و به کسی نمی رسید، هنگامی که فریاد استغاثه من در میان فحش ها و تهمت ها و دروغ ها ناپدید می شد... تو ای خدای من، ناله ضعیف شبانگاه مرا می شنیدی و بر قلب خفته ام نورمی تافتی و به استغاثه من لبیک می گفتی. تو ای خدای من، در مواقع خطر مرا تنها نگذاشتی، تو در تنهایی، انیس شبهای تار من شدی، تو در ظلمت نا امیدی دست مرا گرفتی و هدایت کردی. در ایامی که هیچ عقل و منطقی قادر به محاسبه نبود، تو بر دلم الهام کردی و به رضا و توکل مرا مسلح نمودی... خدایا تو را شکر می کنم که مرا بی نیاز کردی تا از هیچکس و از هیچ چیز انتظاری نداشته باشم.

 

مغموم

خدایا عذر می خواهم از اینکه در مقابل تو می ایستم و از خود سخن می گویم و خود را چیزی به حساب می آورم که تو را شکر کند و در مقابل تو بایستد و خود را طرف مقابل به حساب آورد! خدایا آنچه می گویم از قلبم می جوشد و از روحم لبریز می شود. خدایا دل شکسته ام، زجر کشیده ام، ظلم زده ام، از همه چیز ناامید و از بازی سرنوشت مأیوسم، در مقابل آینده ای تیره و مبهم و تاریک فرو رفته ام، تنها ترا می شناسم ، تنها به سوی تو می آیم، تنها با تو راز و نیاز می کنم.

 

خدایا ، فقط تو

" هر گاه دلم رفت تا محبت کسی را به دل بگیرد، تو او را خراب کردی، خدایا، به هر که و به هرچه دل بستم، تو دلم را شکستی، عشق هر کسی را که به دل گرفتم، تو قرار از من گرفتی، هر کجا خواستم دل مضطرب و دردمندم را آرامش دهم، در سایه امیدی، و به خاطر آرزویی، برای دلم امنیتی به وجود آورم، تو یکباره همه را برهم زدی، و در طوفان های وحشتزای حوادث رهایم کردی، تا هیچ آرزویی در دل نپرورم و هیچ خیری نداشته باشم و هیچ وقت آرامش و امنیتی در دل خود احساس نکنم... تو این چنین کردی تا به غیر از تو محبوبی نگیرم و به جز تو آرزویی نداشته باشم، و جز تو به چیزی یا به کسی امید نبندم، و جز در سایه توکل به تو، آرامش و امنیت احساس نکنم... خدایا ترا بر همه این نعمتها شکر می کنم."

 

من آه صبحگاهم

" من فریادم! که در سینه مجروح جبل عامل در خلال قرنها ظلم و ستم محفوظ شده ام. من ناله دلخراش یتیمان دل شکسته ام که درنیمه های شب از فرط گرسنگی بیدار می شوند و دست محبتی وجود ندارد که برای نوازش آنها را لمس کند، از سیاهی و تنهایی می ترسند. آغوش گرمی نیست که به آنها پناه بدهد. من آه صبحگاهم که از سینه پر سوز بیوه زنان سرچشمه می گیرم و همراه نسیم سحری به جستجوی قلبها و وجدانهای بیدار به هر سو می روم و آنقدر خسته می شوم که از پای می افتم. نا امید و مأیوس به قطره اشکی مبدل می شوم و به صورت شبنمی در دامن برگی سقوط می کنم. من اشک یتیمانم که دل شکسته در جستجوی پدر و مادر به هر سو می دوند، ولی هر چه بیشتر می دوند کمتر می یابند. وای به وقتی که یتیمی بگرید که آسمان به لرزه در می آید."

،،
,,,

محمّد رضائی

مناجات

،،،
,,,

محمّد رضائی

سالروز شهادت دکتر مصطفی چمران

سالروز شهادت دکتر مصطفی چمران

سخن گفتن از شهیدی با ابعاد گوناگون، ‌از اسوه ‏ای که جمع اضداد بود، از آهن و اشک، ‌از شیر بیشه نبرد و عارف شب‏های قیرگون، از پدر یتیمان و دشمن سرسخت کافران ، بسیار سخت بلکه محال است سخن گفتن از شهید دکتر مصطفی چمران، این مرد عمل و نه مرد سخن، این نمونه کامل هجرت، جهاد و شهادت، این شاگرد مکتب علی(ع)، این مالک ‏اشتر جنوب لبنان و حمزه کربلای خوزستان ، سخت و دشوار است. چرا که حتی نمی‏توان یکی از ابعاد وجودی او را آنگونه که هست، توصیف کرد و نباید انتظار داشت که بتوانیم تصویر کاملی در این مختصر از او ترسیم نمود ، که مردان و رهروان راه علی(ع) و حسین(ع) را با این کلمات مادی و معیارهای خاکی نمی‏شود توصیف نمود و سنجید. به انگیزه سالگرد شهادت افتخار آفرین و انسان‏ سازش، ضروری است تا آنجا که مقدور است در شناخت ، ارائه افکار وبیان  راه  و اعمال او کوشش کنیم .

 این مروری است گذرا و سریع، بر حیات کوتاه اما پرحادثه ،  سراسر تلاش، ایثار، عشق و فداکاری شهید دکتر مصطفی چمران .آخرین روز خرداد ، مصادف است با سالگرد شهادت دکتر مصطفی چمران. سالها از آرام گرفتن چمران می گذرد. روزهای تکاپو و از پشت صخره ای به پشت صخره دیگر پریدن و پناه گرفتن و زمان  جنگ های سرنوشت ساز پایان یافته  و اکنون یاد و خاطره این سردار بزرگ اسلام همچنان باقی است.

در سال 1311 شمسی در محله سرپولک ، بازار آهنگرهای تهران در خانواده ای مذهبی، فرزندی به دنیا آمد که او را مصطفی نامیدند. وی دوران ابتدایی را در مدرسه انتصاریه محله پامنار گذراند و دوره متوسطه را در دبیرستان البرز و دارالفنون به پایان رسانید و با ورود به دانشکده فنی در رشته الکترومکانیک تحصیلات عالی خود را آغاز کرد و به عنوان شاگرد اول این دانشکده فارغ التحصیل و در همانجا به مدت یکسال مشغول تدریس شد. چمران به سبب علاقه شدیدی که به یادگیری مسائل مذهبی داشت از 15 سالگی در درس تفسیرآیت الله طالقانی و دروس منطق و فلسفه شهید مطهری شرکت داشت  و از این رهگذر بهره های فراوانی برد .

او به هنگام تحصیل در دانشکده فنی ، به عضویت انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران در آمد و از اعضای  فعال این انجمن شد و در جریانات ملی شدن صنعت نفت و مبارزات پس از آن فعالانه شرکت  داشت .

در سال 1332 ه. ش با استفاده از بورس تحصیلی دانشجویان ممتاز ، جهت ادامه تحصیل عازم آمریکا شد و در دانشگاه کالیفرنیا، تحصیلات خود را آغاز کرد. چمران با دریافت ممتازترین درجه علمی که همراه با تحسین بسیاری از صاحبنظران بود درجه دکترای الکترونیک و فیزیک پلاسما را اخذ کرد.

پس از واقعه 15 خرداد 1342، تصمیم به مبارزه مسلحانه با رژیم گرفت و به همین منظورعازم مصر شد و مدت دو سال دوره آموزشهای چریکی وجنگهای پارتیزانی را گذراند.

سپس عازم لبنان شد و با کمک امام موسی صدر که سمت نمایندگی امام ( ره ) را در لبنان داشت، گروه " حرکت محرومین" را بنا نهاد و جناح نظامی آن را که به جنبش امل موسوم است، پایه گذاری کرد و پس از سازماندهی جنبش " امل " ، حملات بیشماری را بر علیه مواضع صهیونیزم اشغالگر و راستگرایان فالانژ وابسته انجام داد و خواب راحت را از چشمان غاصبان صهیونیستی ربود و توفیق یافت که خدمات ارزنده و بسیاری را به امت اسلام انجام دهد. 

با پیروزی انقلاب اسلامی، دکتر چمران پس از 23 سال دوری از وطن به ایران بازگشت ونخستین گروه ازسپاه پاسداران را در سعدآباد تشکیل داده و به آموزش آنان پرداخت.

دکتر چمران پس از بروز غائله پاوه به همراه شهید سرلشگر ولی فلاحی به آن منطقه عزیمت کرد . هلی کوپتر چمران و همراهان در میان حلقه محاصره گروهکهای ضد انقلاب افتاد و زیر آتش شدید آنها وارد پاوه شد و به یاری پاسدارانی شتافت که در حلقه محاصره گیرافتاده بودند ، و در این زمان فرماندهی منطقه از سوی امام (ره ) به وی سپرده شد.

چمران ِ حماسه ساز در عرض 15 روز همه شهرها ، راهها و مواضع استراتژیک منطقه را آزاد و کردستان از این مرحله به سلامتی گذر کرد.

پس از این پیروزی درخشان، دکتر چمران از سوی امام رحمة الله به وزارت دفاع منصوب شد و سپس در اردیبهشت 1359، به سمت نمایندگی و ناظر امام در شورای عالی دفاع نصب گردید و در کنار آیت الله خامنه ای نماینده دیگر امام در این شورا، به امور دفاعی و نظامی مملکت پرداخت.

او در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی در سال 1359، به عنوان نماینده مردم تهران انتخاب و در این سنگر مشغول خدمت شد. با شروع جنگ تحمیلی عراق، دکتر چمران در معیت آیت الله خامنه ای با اجازه امام (ره ) عازم جبهه های جنگ شد و درست شب بعد از ورود به خوزستان، اولین حمله چریکی خود را به همراه تعدادی از نیروهای اسلام علیه تانکهای دشمن که تا نزدیکی اهواز رسیده بودند انجام داد و همین عملیات باعث شد تا نیروهای دشمن کیلومترها عقب نشینی کنند .

دکتر چمران ستاد جنگهای نامنظم را در اهواز تشکیل داد و واحد مهندسی بسیار فعالی را فراهم کرد که در یک مورد، با نصب پمپهای بسیار قوی ، آب رودخانه کارون را پمپاژ و با ساخت کانالی به طول 20 کیلومتر و عرض 100 متر این آب را به درون این کانال سرازیر کردند و باعث شدند تا تانکهای دشمن برای فرار از زمینهای باتلاقی، کیلومترها عقب نشینی کرده و از فکر تسخیر اهواز خارج شوند و این همه در مدت یک ماه صورت پذیرفت.

از دیگر کارهای اساسی دکتر ، ایجاد هماهنگی بین نیروهای سپاه و ارتش و نیروهای مردمی بود که دوشادوش همه درعملیات ها دلاورانه می جنگیدند.

دکتر چمران در تاریخ 30 خرداد 1360، یک روز قبل از شهادت خود در اهواز و در جلسه شورای عالی دفاع برای آخرین بار شرکت کرد و پس از آنکه خبر شهادت فرمانده نیروها ی دهلاویه، ایرج رستمی را در سحرگاه 31 خرداد دریافت کرد به سرعت فرد دیگری را برای فرماندهی انتخاب وبا خود به دهلاویه برد.

او به سمت سوسنگرد به راه افتاد و در پشت نزدیکترین خاکریز درمقابل نیروهای عراقی قراری گرفت . خمپاره ها چپ و راست در اطراف او به زمین می خوردند ، ناگهان خمپاره ای در نزدیکی او منفجر شد و وی از ناحیه پشت سر مورد اصابت ترکش قرار گرفت و به مقام رفیع شهادت نایل آمد. 

روح بلند و آسمانی اش قرین رحمت واسعه ی الهی باد ...

،،،
,,

مفهوم حجاب

آداب حجاب و پوشش

اسلام، دینی بزرگ و همه جانبه است و برای تمام مسائل فردی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ... برنامه دارد و احکامی را وضع کرده است. یکی از احکام و دستورات اسلام در حوزه فردی و اجتماعی و فرهنگی ، احکام پوشش و حجاب زنان و مردان است.

پوشش از دیر باز و حتی در زمان انسان های نخستین نیز برای انسان ها دغدغه و یک نیاز بوده است و انسان همواره درصدد استفاده از پوششی مناسب برای خود بوده است. برخی پوشش ها برای محفوظ ماندن از گرما و سرما است. برخی برای محافظت بدن است. برخی برای پوشاندن اعضای بدن است. و ...

پوششی که در ادیان و مذاهب و در کتاب آسمانی ما، قرآن آمده است، نوعی از پوشش است برای حفظ کرامت انسانی، حفظ صفات انسانی و مصون ماندن از هوا و هوس و ... و به طور کلی یک پوشش برای سعادت زندگی فردی و اجتماعی است، پوششی که در عین داشتن خصوصیات مورد نیاز یک پوشش، پوششی تعالی بخش و کامل باشد.

هدف اسلام از بیان نوع پوشش زنان و مردان، ارائه یک پوشش مناسب برای سعادت دنیوی و اخروی است.

واژه حجاب در لغت به معنای پرده، حاجب و چیزی است که میان دو چیز حایل و فاصله می شود. (1)

البته همان گونه که مفسران و محققان گفته اند، واژه حجاب به معنای پوشش زنان، اصطلاحی است که بیشتر در عصر ما پیدا شده و اصطلاحی جدید است. آن چه در گذشته ها در این مورد به کار می رفته، به ویژه در اصطلاح فقها، واژه ستر بود که به معنای پوشش است. (2)

 

فلسفه حجاب

فلسفه لزوم پوشش برای زنان بنا بر ویژگی های خاصی است که در خانم ها وجود دارد؛ زیرا زن مظهر جمال و مرد مظهر شیفتگی است. قهراً به زن باید بگویند خود را در معرض نمایش قرار نده نه به‏ مرد. لذا با این که دستور پوشیدن برای مردان (مثل زنان) مقرر نشده است عملاً مردان پوشیده تر از زنان از منزل بیرون می روند؛ زیرا تمایل مرد به نگاه کردن و چشم چرانی است نه به‏ خودنمایی، و بر عکس تمایل زن بیشتر به خودنمایی است نه به چشم چرانی.

نگه داشتن حجاب به دلیل بالا رفتن حفظ ارزش زن در برابر مرد می باشد. نگه داشتن حریم توسط زن، میان خود و مرد یکی از وسائل مرموزی بوده است که زن برای حفظ مقام و موقعیت خود در برابر مرد از آن استفاده کرده است. بدین ترتیب بر زنان و مردان لازم است که در مقابل نامحرمان حجاب خود را رعایت نمایند. و برترین حجاب از دید مراجع عظام، همان چادر است

تمایل‏ مرد به چشم چرانی، بیشتر زن را تحریک به خودنمایی می کند و به همین جهت ‏«تبرج‏» (بزک نمودن) از مختصات زنان است». (3)

بدون شک هر اندازه بدن زن پوشیده تر باشد نقش نیرومندترى در دورسازى دیدگان نظاره گر ایفا مى‏کند. اگر نگاه هاى آلوده را همچنان که در روایات آمده است «تیرهاى زهرآلود شیطان» بدانیم، پوشش زن همانند سپرى است که تیر از آن کمانه مى کند و منحرف مى شود و از اصابت و نفوذ در هدف باز مى ماند. بر عکس هر اندازه بدن زن برهنه تر باشد تیرهاى شیطانى را بیشتر متوجه خود ساخته و از آن آسیب خواهد دید؛ از همین رو می باشد که چادر را حجاب برتر شناخته اند؛ زیرا با وجود شرایط دیگر، بیشترین پوشش و مطمئن ترین مصونیت را به همراه مى آورد.

به این ترتیب نگه داشتن حجاب به دلیل بالا رفتن حفظ ارزش زن در برابر مرد می باشد. نگه داشتن حریم توسط زن، میان خود و مرد یکی از وسائل مرموزی بوده است که زن برای حفظ مقام و موقعیت خود در برابر مرد از آن استفاده کرده است. اگر حکم حجاب تأکید کرده که زن متین تر و با وقارتر و عفیف تر حرکت کند و خود را در معرض نمایش برای مردان نگذارد برای آن است که بر احترام زن افزوده ‏شود و همچون کالای بی ارزشی تلقی نگردد که به راحتی در اختیار همگان است. (4)

به عبارت دیگر حجاب برای کسب کرامت و احترام بیشتر زن وضع شده است؛ زیرا او را از تعرض افراد جلف و فاقد اخلاق مصون می دارد، پس حجاب محدودیت نیست، بلکه مصونیت است به گونه ای که هم مصونیت زن را در پی دارد و هم مصونیت جامعه را در آلوده شدن به گناه به همراه دارد.

 

احکام حجاب از دید مراجع عظام

از نظر شرعی هر لباسی که شرایط گفته شده در بالا را داشته باشد برای حجاب کافی است. یعنی اولا تمام بدن و موها غیر از صورت و دو دست تا مچ را بپوشاند و ثانیا مهیج، محرک، تنگ و چسبان نباشد و برآمدگی‌های بدن را بپوشاند. این گونه لباس برای حجاب کافی است اما به نظر علمای دین، چادر مشکی که در ایران و کشورهای عربی معمول است بهترین نوع حجاب و در واقع حجاب برتر است و دلیلش این است که چادر با رنگ سیاهی که دارد هیچگاه باعث جلب توجه نامحرم نمی‌شود و علاوه از آن، حالت چسبنده ندارد و تمام بدن را هم می‌پوشاند.

1.     امام خمینی (ره) می‌فرماید: زن باید تمام بدن را به استثناء دست ها، تا مچ و صورت از مرد نامحرم بپوشاند، و در حجاب لباس خاصى معتبر نیست، اگر چه پوشیدن چادر بهتر است و از لباس هایى که جلب توجه نامحرم کند اجتناب شود. (5)

2.       مقام معظم رهبری می‌فرماید: حجاب برتر که شما اشاره کردید که مراد همین چادر ایرانى خود ماست حقیقتاً حجاب برتر است هیچ تردیدى در این نباید داشت. البته من هیچ وقت نگفتم که چادر را در جایى اجبارى کنند، اما همیشه گفته ام که چادر یک حجاب ایرانى است و زن ایرانى این را انتخاب کرده و خوب حجابى هم هست و مى‌تواند کاملاً حفاظ و حجاب داشته باشد. حالا بعضی ها هستند که از هر چه ایرانى و خودى است ناراحتند و دلشان را مى‌زند دلشان مى‌خواهد سراغ چیزهایى بروند که از خودى بودن دورتر است. )6)

3.       آیة الله بهجت (ره) می فرمایند: حجاب کامل همان چادر است.(7)

4.       آیة الله فاضل لنکرانی (ره) در پاسخ به این سوال که آیا استفاده از مقنعه و مانتو و روسرى بهتر است یا چادر؟ پاسخ داده است: استفاده از چادر بهتر است. (8)

حجاب برای کسب کرامت و احترام بیشتر زن وضع شده است؛ زیرا او را از تعرض افراد جلف و فاقد اخلاق مصون می دارد، پس حجاب محدودیت نیست، بلکه مصونیت است به گونه ای که هم مصونیت زن را در پی دارد و هم مصونیت جامعه را در آلوده شدن به گناه به همراه دارد

5.       آیة الله شیخ جواد تبریزی (ره) در پاسخ به سۆالی درباره کراهت چادر مشکی،‌ می‌نویسند: چادر مشکى کراهت ندارد بلکه حجاب بهتر است، و کسانى هم که پوشیدن لباس مشکى را مکروه مى‌دانند چادر و عباى مشکى را استثناء مى‌کنند و در آنها کراهت نیست. (9)

6.      آیة الله مکارم شیرازی دام ظله در این‌باره نوشته است: براى حجاب اسلامى کافى است که تمام بدن را با لباس مناسب (بجز گردى صورت و دستها تا مچ) بپوشانند؛ ولى بى‌شک پوشیدن چادر به عنوان حجاب برتر خصوصاً در اماکن مذهبى مطلوبتر است.(10)

7.       آیة الله صافی گلپایگانی دام ظله می‌نویسد: چادر بهترین پوشش اسلامى است و با آن مفاتن بدن مستور و عفت جامعه حفظ مى‌شود. (11)

 

نتیجه

نگه داشتن حجاب به دلیل بالا رفتن حفظ ارزش زن در برابر مرد می باشد. نگه داشتن حریم توسط زن، میان خود و مرد یکی از وسائل مرموزی بوده است که زن برای حفظ مقام و موقعیت خود در برابر مرد از آن استفاده کرده است. بدین ترتیب بر زنان و مردان لازم است که در مقابل نامحرمان حجاب خود را رعایت نمایند. و برترین حجاب از دید مراجع عظام، همان چادر است.

 

پی نوشت ها:

1.       لسان العرب، ماده حجب.

2.       تفسیر نمونه، جلد 17، صفحه 402.

3.       مجموعه آثار جلد 19، مرتضی، مطهری، مسأله حجاب، ستر عورت.

4.       مجموعه آثار جلد 19، مرتضی، مطهری، مسأله حجاب، ستر عورت.

5.       امام خمینی، استفتائات جلد 3، صفحه 253.

6.       جلسه پرسش و پاسخ مدیران مسئول و سردبیران نشریات دانشجویی، مقام معظم رهبری،4/12/77.

7.       استفتائات، آیة الله بهجت (ره)، جلد4، صفحه 175.

8.       جامع المسائل، فاضل لنکرانی (ره)، جلد1، صفحه 450.

9.       استفتائات جدید، آیت الله تبریزی (دام ظله)، جلد2، صفحه371.

10.   استفتائات جدید، آیة الله مکارم شیرازی (دام ظله)،جلد2، صفحه348.

11.   جامع الاحکام، آیة الله صافی گلپایگانی (دام ظله)، جلد2، صفحه 16.

,

بزرگمردی بنام چمران

بزرگ مرد

حضور چمران هنوز بر خاک جبهه ها پایدار است .

هنوز خاک خوزستان , خطه کردستان , کربلای ایران و جبهه لبنان خاطره هایی از آن عزیز در دل خود دارد.

اویی که حکایت همت و عظمت ایمان و ژرفای خلوصش آوازه ماندگار تاریخ است . هنوز هم صدای چمران را می شود شنید. هنوز هم حضور چمران را در صحنه ها می توان دید.

هنوز نجوای نیازش بر دلها طنین انداز است که می گفت : « خدایا! تو می دانی که تار و پودم با مهر تو سرشته است . »

چمران آن بزرگمردی است که بزرگ زمان . اسوه ایمان , حضرت امام (ره ) در شهادتش فرمود : « او (شهید چمران ) با سرافرازی زیست و با سرافرازی شهید شد و به حق رسید)

شهید چمران سالها بود که دل به ملاقات با حق بسته بود. سالها بود که خویش را مهیای لقائش ساخته بود.

از پشت میز ریاست دل کنده و خاک جبهه را برگزیده بود.

حرفهایش , حرفهای دنیایی نبود , رازها و نیازهایش در خلوت خویش با معبود شنیدنی است , آنگاه که می گوید :

« خدایا تو را شکر می کنم که لذت معراج را بر روحم ارزانی داشتی تاگاه گاهی از دنیای ماده درگذرم و آنجا جز وجود ترا نبینم و جز بقا تو چیزی نخواهم . » آنگاه که خصم قصد ما کرد را یادت می آید آنگاه که خصم آمد تا خانه ما را بگیرد , اما غافل از حضور پاسداران بیدار , و چمران و چمرانها بود. همان سعیدعزیز که گفت : « من آزاده ام , من از جهان دست برداشته ام . من از مرگ وحشتی ندارم و تا به ساعتی به آغوش مرگ فرو می روم . »

رفت و تا آنجا رفت که سالها در انتظارش دردها کشیده بود.

می گفت : خوش دارم که در نیمه شبها در سکوت مرموز آسمان و زمین به مناجات برخیزم , با ستارگان نجوا کنم و قلب خود را به اسرار ناگفتنی آسمان بگشایم . آرام , آرام به عمق کهکشانها صعود نمایم . محو عالم بی نهایت شوم , از مرزهای عالم وجود در گذرم و در وادی فنا غوطه ور شوم و جز خدا چیزی را احساس نکنم . »

و چه زود گریه های شبانه و عارفانه اش به ثمر نشست و دعاهای آسمانی اش به اجابت رسید.

،،،
,,,

عشق عبادت!

نکاتی برای ورود به ماه مبارک رمضان

موقعی که پروردگار عالم، بندگان خودش را در خضوع و خشوع، عندالله تبارک و تعالی می‌بیند که بنده‌اش برای خدا خضوع و خشوع کرده است؛ آن لحظه، لحظه‌ای است که پروردگار عالم می‌فرماید: آنچه که می‌خواستم، همین است.

اولیاء خدا، حسب روایات شریفه، در ذیل «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ» بیان کرده‌اند: منظور پروردگار عالم از این عبادت، خضوع و خشوع و رسیدن به آن مقامی است که انسان بداند جز خدا، کسی را ندارد و از طریق عبادت به پروردگار عالم متّصل شود.

 

یک تعبیری را در روایات شریفه، راجع به عبادت و فلسفه و حکمت عبادت بیان می‌کنند که تعبیر عجیبی است. اوّلاً پروردگار عالم، اگر کسی دوستش داشته باشد، به او بهترین عبادت‌ها را الهام می‌کند. مولی‌الموالی(علیه السلام) می‌فرمایند: «إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْداً أَلْهَمَهُ حُسْنَ الْعِبَادَةِ»؛ اگر پروردگار عالم، انسانی را دوست بدارد، به بنده‌ای عشق بورزد و به بنده‌اش علاقه داشته باشد؛ به او نیکویی عبادت را الهام می-کند که چقدر عبادت زیباست و حُسن دارد.

لذا پیامبر عظیم‌الشّأن(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «أَفْضَلُ النَّاسِ مَنْ عَشِقَ الْعِبَادَةَ فَعَانَقَهَا»؛برترین مردم و افضل انسان‌ها، کسی است که عاشق عبادت بشود.

چون تا حبّ و عشق به عبادت، در وجود انسان به وجود نیاید، انسان گردن به عبادت نمی‌دهد. چه عاملی باعث می‌شود که انسان، در گرمای بالای چهل یا پنجاه درجه، در بیابان، در حال شخم زدن و بیل زدن، در حال کار سنگین، روزه بگیرد؟! در حالی که به ظاهر، عطش هم بر او غالب می‌شود، لب‌ها خشکیده، امّا کانّ روزه نیست و به هیچ عنوان ترک صیام نمی‌کند.

لذا اولیاء الهی حتّی برای زیارت هم روزه خود را ترک نمی‌کنند و از خدا می‌خواهند که کار واجبی در ماه مبارک برایشان پیش نیاید که یک موقع نیاز به سفر داشته باشند.

از آیت الله قاضی رحمه الله نقل شده است که ایشان می‌فرمودند: وقتی انسان، روزه می‌گیرد، در حال صیام، این رگ‌ها بریده می‌شود و این‌ها که بریده می‌شود، پرواز شروع می‌شود و اتّصال به وجود می‌آید. دیگر بند شهوت شکم، شهوت جنسی، شهوت قدرت و ... نیست. همه این عروق و رگ‌های شهوت را می‌برد،آزاد می‌شود و اتصال به خدا برقرار می‌شود. لذا تا انسان نبرد، متّصل نمی‌شود. باید از این دنیا ببرد، از این دنیا که برید، متّصل می‌شود

علّت قرار دادن شهر الله!

آن‌وقت پروردگار عالم  یکی از مواقعی که می‌بیند بندگانش این رموز عبادت را متوجّه نشدند و درک نکردند، خودش عاملی قرار می‌دهد تا بندگان به سمت عبادت بیایند.

لذا پروردگار عالم از بس دوستمان دارد و از بس لذّت عبادت که عبّاد عالم چشیده‌اند، عالی، شیرین و با حلاوت است؛ می‌گوید: چرا دیگران نچشند؟! اگر از ما سۆال کردند: چرا ماه مبارک رمضان را برای ما قرار داد، باید بگوییم: چون خیلی دوستمان دارد.

بیهوده نیست که پیغمبر اکرم، حضرت محمّد مصطفی(صلی الله علیه و آله) فرمودند: اگر بنده می‌دانست که ماه مبارک رمضان، چقدر برکات دارد و چیست؛ دلش می‌خواست همه سال، ماه مبارک رمضان شود. یعنی اگر درک می‌کرد که ماه مبارک رمضان یعنی چه؛ از خدا تقاضا می‌کرد که همه سال، ماه مبارک رمضان باشد.

 

اولیاء خدا تنها در چه زمانی برای طول عمر خودشان، دعا می‌کردند؟

لذا عرض کردم اولیاء خدا تا قبل از ماه رجب‌المرجّب، ابداً برای طول عمر خودشان دعا نمی‌کردند، امّا همین که رجب المرجّب می‌رسید، عاجزانه دعا می‌کردند و می‌گفتند: خدایا! حالا که لطف کردی، بزرگواری کردی، محبّت کردی و ما را زنده نگاه داشتی، از این به بعد هم ما را زنده بدار تا ماه مبارک رمضان را درک کنیم. آن‌ها هیچ موقع برای طول عمرشان دعا نمی‌کردند، امّا موقعی که رجب المرجّب می‌آید و بوی ماه مبارک به مشام اولیاء خدا می‌خورد، حالشان منقلب می‌شود و هوایی می‌شوند. به قدری علقه به این ماه مبارک رمضان پیدا کردند که در دعاهای دل شبشان، خاضعانه می‌خواستند: خدا! لطف کردی، بزرگواری کردی، محبّت کردی، منّت گذاشتی، عمرم را تا این‌جا رساندی، خدا اگر چیزی بناست محبّت کنی، ما که چیزی نداریم برای تو بفرستیم، عملی هم انجام ندادیم، اما همیشه محبّت تو شامل حالمان بوده، حالا هم اگر می‌خواهی محبّتت را به ما بیشتر و بیشتر برسانی، ما را زنده نگهدار که ماه مبارک رمضان را درک کنیم. اگر بعد از ماه مبارک، عمرم را می‌گیری، بگیر، امّا ماه مبارک را درک کنم.

 

روزه و بریدن رگ‌های شهوت

 پیغمبر اکرم، محمّد مصطفی(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «علَیکُم بِالصَّومِ؛ فإنّهُ مَحسَمَةٌ للعُرُوقِ و مَذهَبَةٌ للأشَرِ»،بر شما باد به روزه؛ چون روزه گرفتن، این رگ‌های سرمستی‌ و شرّهایی که به وجود می‌آید را می‌برد.

اولیاء خدا می‌گویند: منظور از «مَحسَمَةٌ للعُرُوقِ»، همان رگ‌های شهوت شکم، شهوت جنسی، شهوت نگاه و ... است؛ چون آدم صائم مواظب است، می‌گوید: روزه‌ام، نگاه نکنم. هر چه هست، وقتی بریده شد، می‌فهمد و متّصل می‌شود.

 

زمان شروع پرواز

از آیت الله قاضی رحمه الله نقل شده است که ایشان می‌فرمودند: وقتی انسان، روزه می‌گیرد، در حال صیام، این رگ‌ها بریده می‌شود و این‌ها که بریده می‌شود، پرواز شروع می‌شود و اتّصال به وجود می‌آید. دیگر بند شهوت شکم، شهوت جنسی، شهوت قدرت و ... نیست. همه این عروق و رگ‌های شهوت را می‌برد،آزاد می‌شود و اتصال به خدا برقرار می‌شود. لذا تا انسان نبرد، متّصل نمی‌شود. باید از این دنیا ببرد، از این دنیا که برید، متّصل می‌شود.

خصوصیّت روزه هم همین است که می‌فرمایند: «علَیکُم بِالصَّومِ؛ فإنّهُ مَحسَمَةٌ للعُرُوقِ و مَذهَبَةٌ للأشَرِ» خیلی عجیب است. وقتی تمام این‌ها بریده شد، فقط یک جا می‌ماند و دیگر  خدایی می‌شود. آن که از حلالش دست کشید، دیگر به حرام و شبهه هم نزدیک نخواهد شد.

دیدید! ظهر که می‌شود، در اوج گرما و در تابستان داغ، اوّل یک عطشی برایت پیش می‌آید و ای بسا در دوران اوّلیّه (منظور ایشان، دوران جوانی است) برای خودت، تصوّراتی هم بکنی و در ذهنت بگویی: اگر افطار بشود، این‌ قدر آب می‌خورم و چند پارچ شربت درست می‌کنم و ... . با این حال، چیزی نمی‌خوری، ولی وقتی غروب می‌شود، دیگر آن عطش صبح نیست، در حالی که به ظاهر باید بیشتر بشود، امّا دیگر نیست!

فرمود: برای اینکه آن موقع وسوسه نفس دون و ابلیس ملعون بود و حقیقت نداشت. لذا معلوم می‌‌شود اصلش وجود نداشته و به تخیل است. مثل سراب که وجود ندارد و خیال‌پردازی است. پس در اصل آن عطش هم وجود نداشته و نفس دون و وسوسه شیطان، آن تشنگی و عطش را برایت درست کرد که فکرت به جای عبادت، به آن  باشد.امّا بعد از این مرحله اوّلیّه، دیگر می‌فهمی که همه فکرت باید خود عبادت باشد.   

لذا اولیاء الهی موقع افطار، فقط چون امر الهی است، یک مقدار غذا می‌خورند و سحرگاهان هم حتّی بلغ ‌الحلقوم نمی‌خورند که بگویند نکند مثلاً امروز گرسنه بشوم، ابداً! اتّفاقاً می‌گویند: دوست داریم گرسنه بشویم و از گرسنگی لذّت می‌برند.

 

صیام و تمرین خلوص

یکی از حکمت‌های روزه، این است که انسان را خالص می‌کند. وقتی انسان، خالص شد، معلوم است دیگر به طعام و به کس دیگری دل نمی‌بندد. برای همین است، در صیام با این که شاید کسی کنار شما نباشد و در خانه تنها باشید و بتوانید نعوذبالله، نستجیربالله مثلاً یک چیزی بخورید، امّا نمی‌خورید. چه چیزی مانع می‌شود که در تنهایی، وقتی هیچ کس هم نیست، نخورید؟! طعام را می‌بینید، غذاهای گوناگون و به ظاهر لذیذ - که لذّت تو چیز دیگر است - را می‌بینید، ولی نمی‌خورید. اولیاء خدا می‌گویند: همین تمرین می‌شود که انسان دیگر هیچ موقع نگاه به آن‌ها نکند.

اگر پدر و مادر کسی از دنیا رفتند و در شهرستان دفن هستند، قبل از ماه مبارک رمضان، حتماً سر قبورشان بروید. پایین پای پدر و مادر بنشینید، از آن‌ها بخواهید، بگویید: ماه مبارک رمضان آمده، شما برای ما دعا کنید. من هم نیّت می‌کنم هر عمل مستحبّی انجام بدهم، شما هم شریک باشید. یقین بدانید آن‌ها دعایمان می‌کنند. کما اینکه آن‌ها می‌فهمند ماه مبارک رمضان یعنی چه و ما نمی‌فهمیم

*نکاتی از اولیاء خدا برای قبل از ماه مبارک رمضان

1. لذایکی از مطالبی که اولیاء می‌گویند، این است که قبل از اینکه ماه مبارک رمضان بیاید، مثل وقتی که می‌خواهیم به حجّ برویم، از همدیگر حلالیّت بطلبیم، قلب‌ها را جلا بدهیم، نسبت به دیگران فکر بد نکنیم. با خود بگوییم: واقعاً یقین دارید که این‌گونه است؟ دیگر این افکار را دور بریزیم. آن‌وقت اتّصال به پروردگار عالم پیدا می‌کنیم.

2. مطلب دیگر در مورد پدر و مادر است و این، دیگر جوان و پیر ندارد. حتّی اولیاء خدا می‌گفتند: اگر پدر و مادر کسی از دنیا رفتند و در شهرستان دفن هستند، قبل از ماه مبارک رمضان، حتماً سر قبورشان بروید. پایین پای پدر و مادر بنشینید، از آن‌ها بخواهید، بگویید: ماه مبارک رمضان آمده، شما برای ما دعا کنید. من هم نیّت می‌کنم هر عمل مستحبّی انجام بدهم، شما هم شریک باشید. یقین بدانید آن‌ها دعایمان می‌کنند. کما اینکه آن‌ها می‌فهمند ماه مبارک رمضان یعنی چه و ما نمی‌فهمیم. برای همین اوّل دعا، «اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ» است و بعد دعاهای دیگر بیان می‌شود. چون آن‌ها می‌فهمند و درک می‌کنند که ماه مبارک رمضان یعنی چه. وقتی رفتند، می‌فهمند.

3. اگر نعوذبالله آقاجانمان از ما راضی نباشد، اصلاً مگر می‌شود آن ‌وقت ما در ماه مبارک باشیم؟!

 

توسّل به آقا جان، راهی برای درک رمضان المبارک

تا می‌توانید این چند روز آخر یاد آقا باشید، . آقاجانمان هم باید امضاء کند تا وارد ماه مبارک شویم. کما این که شب قدر هم باید آقاجان امضاء کنند، همه چیز به ید مقدّس آقاجان است. لذا خیلی آقا را یاد کنیم.

«السلام علیک یا مولای بقیة اللّه»

،
,

اسراف در دنیای امروز و مذمت آن از سوی اسلام

اساسی ترین عامل فقر!

اسراف در دنیای امروز شکل‌های گوناگونی پیدا کرده است. اسراف در تلویزیون نگاه کردن، پیامک زدن و استفاده از اینترنت. اسراف صرفاً اسراف در غذا خوردن نیست و امروز بشر با موارد دیگر مصرف شده و به گناه می‌افتد و علاوه بر آن عمر با ارزش خود را از دست می‌دهد. اساتید لغت اسراف را اینگونه تعریف می کنند:

«فساد خارج شدن یک شیء است از حالت اعتدال، چه کم، چه زیاد و ضد صلاح است.» (معجم مفردات الفاظ القرآن الکریم، راغب اصفهانی: ص293)

همانگونه که گفته شد اسراف صورتهای مختلفی دارد و اسراف صرفاً در سوء استفاده از مال نیست.

 

اسراف در مال

اسراف کردن در اسلام بسیار مورد مذمت قرار گرفته است؛ اسراف استقلال جامعه اقتصادی را به خطر می‌اندازد و جامعه را به غیر وابسته می‌کند. اسلام با تأکید فراوان به مسلمان سفارش می‌کند که «با قناعت زندگی کردن بهتر از کوشیدن در اسراف است.» (غررالحکم و دررالکلم آمدی، ج 1: ص377)

اسلام از ابتدا اصل را بر میانه‌روی و حد وسط قرار داده است. امام کاظم علیه السلام در حدیثی می‌فرمایند: «هر کس در زندگی میانه‌روی و قناعت پیشه کند. نعمت‌های خداوند برای او باقی می‌ماند؛ آن که تبذیر و اسراف کند، پروردگار را از دست می‌دهد.» (تحف العقول، ابن شعبه حرانی: ص301)

 

اسراف و سستی و فساد

انسان‌هایی که دچار اسرافکاری می‌شوند، مورد غضب خداوند قرار می‌گیرند و بسیاری از فرصت‌های خود را از دست می‌دهند و به دلیل زیاده‌خواهی هر روز ثروت بیشتری می‌خواهند و مجبور می‌شوند که دست به کارها و اعمال بزهکارنه و مجرمانه بزنند.

حضرت علی علیه السلام در نامه‌ای می‌نویسند: ...قلم....خود را نازک کنید و سطرها را نزدیک به هم گیرید و زیادی کلمات را حذف کنید و مقاصد و منظورها را در نظر داشته باشید و بر حذر دارم شما را از پرحرفی و زیاده‌نویسی زیرا اموال مسلمانان یعنی بیت‌المال، نمی‌تواند اینگونه خسارات را تحمل کند

 

امام صادق علیه السلام  می‌فرمایند: «اسراف از اعمالی است که خداوند بر آن غضب می‌کنند.» (وسایل الشیعه، حر عاملی: ج15، ص257)

 

اسراف و اسباب فقر

انسان‌های میانه‌رو در زندگی خود کمتر دچار فقر می‌شوند و اسلام مردم را به استفاده صحیح و درست از نعمت‌های خداوند سفارش کرده است. فقر در اسلام چنان مورد مذمت است که همسایه دیوار به دیوار کفر تلقی شده است و یا به تعبیر دیگر انسان گرسنه دین و ایمان ندارد.

حضرت علی علیه السلام  می‌فرمایند: «فقر مرگ بزرگ است.» (نهج‌البلاغه، صبحی الصالح، حکمت 163: ص5)

و یا در حدیثی دیگر می فرمایند: «فقر انسان را به کفر می‌کشاند.» (بحارالانوار، ج69: ص30)

 

انواع اسراف

اسراف انواع مختلفی دارد که از جمله آن می‌توان به اسراف در اموال مردم، اسراف در اموال عمومی و مخارج خانوادگی اشاره کرد.

اسراف در اموال عمومی

اموال عمومی از آن تمام مردم است و باید به درستی از آن استفاده کرد و با آن اختیار و آزادی که در استفاده از اموال خود وجود دارد، نمی‌توان از اموال دیگران بهره برد. انسان باید از سرمایه‌های ملی کشور خود به خوبی بهره ببرد و از آن حفاظت کند، چرا که این اموال از بیت‌المال تأمین شده و از آن همه مردم است؛ برای مثال از آب و برق و دیگر منابع طبیعی باید بسیار با احتیاط و درست استفاده شود.

امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «کمترین درجه اسراف دور ریختن آب اضافی است.» (بحارالانوار، ج72: ص303)

برای مثال اتوبوس، سلطل‌های زباله و نیمکت‌هایی که در پارک‌ها وجود دارد همگی از اموال عمومی هستند و تخریب آن مسئولیت دارد حتی هدر دادن ذره‌ای آب یا روشن بودن چراغ اضافه در اسلام مورد نکوهش است.

امام صادق علیه السلام می فرمایند: «خداوند فرشته‌ای دارد که اسراف در وضو را به منزله دشمنی با خدا ثبت می‌کند.» (وسایل الشیعه ج1ص340)

درخت منبع تولید انرژی و برای ادامه حیات انسان و جانوران لازم است، علاوه بر آن صنایع چوب و تولید اکسیژن به وسیله جنگل تولید می‌شود.

امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «پرهیز از قطع درختان سرسبز بر عمر انسان اضافه می‌کند.» (بحارالانوار ج76ص319)

و یا امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «قطع بی رویه درختان میوه دار عذاب سخت الهی را در بر دارد.» (وسایل شیعه ج13ص198)

 

منابع انرژی

اسراف در منابع انرژی نیز بسیار مذموم است، چرا که این منابع دیگر قابل بازگشت نیست. البته کشور ما در منابع انرژی به خصوص نفت و گاز بسیار غنی است، اما این به آن معنا نیست که کشور ما نفت و گاز خود را به راحتی هدر دهد.

امام سجاد علیه السلام  می‌فرمایند: «خداوندا، بر محمد و آل محمد درود بفرست و راههای صحیح مصرف و اندازه گیری در معیشت را به من تعلیم فرما و به لطف خود مرا از ارتکاب به تبذیر بر کنار دار.» (صحیفه سجادیه، دعای 30)

 

اسراف در ادارات

در ادارات دولتی و خصوصی اسراف در نوشت افراز و برگه و... بسیار اتفاق می‌افتد که این نیز با دستورات اسلام مغایراست، به همین دلیل تمام اداره‌ها و کارخانه‌ها و به طور کلی تمام سازمانها باید هزینه‌های اداری خود را کاهش دهند و بر کارایی خود بیفزایند.

اسراف در خوردن علاوه بر ضررهای مادی ضررهای جسمی زیادی به بدن وارد می‌کند. پیامبر اسلام می‌فرمایند: چهار چیز مال را ضایع می‌کند: خوردن از روی سیری، روشن کردن چراغ در مهتاب، زراعت در زمین سخت و غیر قابل کشت و نیکی به کسی که اهلیت ندارد

 

حضرت علی علیه السلام  در نامه‌ای می‌نویسند: «...قلم....خود را نازک کنید و سطرها را نزدیک به هم گیرید و زیادی کلمات را حذف کنید و مقاصد و منظورها را در نظر داشته باشید و بر حذر دارم شما را از پرحرفی و زیاده‌نویسی زیرا اموال مسلمانان یعنی بیت‌المال، نمی‌تواند اینگونه خسارات را تحمل کند.» (خصال شیخ صدوق: ص219)

 

اسراف در زندگی شخصی

همه انسان‌ها در زندگی خود نیازهای مالی دارند، اما باید آن را به گونه‌ای صحیح مدیریت کنند تا بتوانند زندگی خود را به خوبی اداره کنند. نیازهای بشری مانند خوراک، پوشاک و مسکن است که هر کدام جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

غذا:

انسان برای ادامه حیات خود به غذا و میوه احتیاج دارد و این غذا باید پروتئین و کالری و دیگر نیازهای بدن انسان را تأمین کند.

در قرآن آمده است: «بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید همانا خداوند اسراف‌کنندگان را دوست ندارد.»

اما اسراف به معنای رعایت کردن حدود و تجاوز نکردن از آن حد است.

پیامبر فرموده است: «کم‌خوری سرآمد هر درمان و اسراف در خوردن ریشه هر دردی است.» (انوار نعمانیه، سید نعمت الله موسوی، ج4: ص163)

و یا امام باقر علیه السلام  می‌فرمایند: «هیچ چیز بیش از شکم پر مورد خشم خدای بزرگ نیست.» (اصول من الکافی، محمد یعقوب کینی، جلد 7: ص269)

اسراف در خوردن علاوه بر ضررهای مادی، ضررهای جسمی زیادی به بدن وارد می‌کند. پیامبر اسلام می‌فرمایند: «چهار چیز مال را ضایع می‌کند: خوردن از روی سیری، روشن کردن چراغ در مهتاب، زراعت در زمین سخت و غیر قابل کشت و نیکی به کسی که اهلیت ندارد.»

آنچه متأسفانه  امروز بسیار به چشم می‌خورد اسرافکاری در مراسم عروسی و جشن‌هاست که هم هزینه زیادی به هدر می رود و هم اسراف است.

یکی از خادمان امام رضا علیه السلام  می‌گوید: «روزی غلامان میوه خوردند و نیم‌خورده آن را دور ریختند؛ امام رضا به کار آنان اعتراض کرد و فرمود: سبحان الله اگر شما از آن بی‌نیازید، دیگران به آن احتیاج دارند، اینها را به نیازمندان بدهید.» (وسایل‌الشیعه، ج16: ص497)

از این آیات و احادیث و روایات برمی‌آید اسلام و مذهب شیعه مخالف با هر گونه اسرافکاری و تحمل‌گرایی است و انسان را مسافری می‌داند که در این دنیا مهمان است.

 

لباس:

لباس نیز از نیازهای اساسی انسان است و انسان باید به گونه‌ای لباس بپوشد که باعث فخرفروشی و جلب توجه نشود.امام علی علیه السلام  می‌فرمایند: «3 علامت برای انسان اسراف‌گر وجود دارد: 1-می خورد از آنچه برای او نیست. 2-می‌خرد آنچه برای او نیست. 3-می‌پوشد آنچه برای او نیست.

و یا امام صادق علیه السلام  در حدیثی دیگر می‌فرمایند: «اسراف این است که لباسی که برای حفظ آبرو در بیرون از خانه می‌پوشی در خانه و وقت کار بپوشی.» (وسایل‌الشیعه، عاملی: ج3)

یکی از خادمان امام رضا علیه السلام می‌گوید: روزی غلامان میوه خوردند و نیم‌خورده آن را دور ریختند؛ امام رضا به کار آنان اعتراض کرد و فرمود: سبحان الله اگر شما از آن بی‌نیازید، دیگران به آن احتیاج دارند، اینها را به نیازمندان بدهید

 

از این احادیث می‌توان استفاده کرد که اسراف در هر کاری میسر است و انسان هر لحظه ممکن است در معرض اسراف‌کاری قرار گیرد و با لباس‌های گران قیمت به دیگران فخرفروشی کند.

از امام باقر علیه السلام نقل شده است که پیامبر اسلام به مردی از قبیله بنی تمیم سفارش کرده و فرمودند: «از بریز و بپاش لباس‌ها بپرهیز، زیرا این کار از خودپسندی و تفاخر است و خداوند فرد خودپسند را دوست نمی‌دارد.» (وسایل شیخ حر عاملی، ج5: ص44)

 

مسکن:

نیاز دیگر انسان نیاز به یک منزل است که در آن با خانواده خود براحتی و آسایش زندگی کند. در حقوق اسلام تأمین مسکن بر عهده مرد است.

پیامبر اکرم صلی الله  می‌فرمایند:«ان من سعاده الرجل سعه منزل»: از سعادت مسلمان مسکن بزرگ است.

البته در صورتی که این مسکن از مال حلال باشد و بر اثر تضییع حقوق دیگران به دست نیامده باشد. البته وسعت منزل به این معنا نیست که عده‌ای در خانه‌های چند هزار متری زندگی کنند و عده ‌ی در خانه کمتر از 50 متر! ساختن خانه بیش از حد نیاز نیز در اسلام مورد مذمت است. از امام صادق علیه السلام رئیس مذهب جعفری، نقل شده است که: هر بنایی که بیش از کفاف و بسندگی باشد در روز قیامت وبال و عقوبتی برای صاحب آن خواهد شد.»(وسایل‌الشیعه، حرعاملی: ج3)

 

اسراف در وسایل ارتباطی

دنیای صنعت و ارتباط وسایلی مثل تلفن همراه، اینترنت و ... در اختیار بشر قرار داده است که بشر برای راحتی و آسایش آن را به کار ببرد و نه به خاطر مدل گوشی و یا یک دستگاه رایانه. تلفن زدن، پیامک زدن و ... برای رفع نیازهای بشری است و نه برای اسراف و فخرفروشی، پس انسان قرن 21 نیز باید مراقب اعمال خود باشد و از تمام نعمت‌های الهی به درستی استفاده کند.

 

,

محمّد رضائی

دائم الوضو بودن و این همه خاصیت!

به همین دلیل است که از رسول خدا صلی الله وعلیه وآله روایت شده: لَا یُحَافِظُ عَلَى الْوُضُوءِ إِلَّا کُلُّ مُۆْمِنٍ(1):بر وضو مواظبت نمی کند مگر مومن. در روایات به چند اثر از دائم الوضو بودن اشاره شده است که به قرار زیر است:  

1. تمام بدنت پاک می شود پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: هرکس به هنگام وضو ساختن ذکر خدا را بگوید، تمام بدنش پاک گردیده است.(2)

زیرا وقتی در جریان وضو داخل دهان، صورت، ساعدها، کف دست ها و جلوی سر و روی پاهای انسان تحریک شود قسمت اعظم قشر حسی تحریک می شود ،یعنی در حالی فقط چیزی که حدود 20 درصد سطح بدن در وضو مرطوب شده است بیش از 80 درصد ادمک حسی تحریک می شود؛ به عبارت دیگر اگر انسان به جای وضو کل بدن خود را می شست (غسل می کرد) چیز زیادی بر تحریک ناشی از وضو افزوده نمی شد.(3) چنانچه امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: هر کس ذکر خدا را به هنگام وضو بگوید، مانند این است که غسل کرده باشد.(4)  

2. گناهانت بخشیده می شود رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: هنگامی که نمازگزار وضو می گیرد آثار و برکاتی به دنبال دارد از جمله وقتی که صورتش را می شوید آثار گناهان از چهره اش زدوده می شود، و زمانی که دو دستش را تا آرنج (مرفق) می شوید گناهانی که بوسیله دست هایش انجام داده از بین می رود، و آن وقت که سرش را مسح می کشد معصیّت هایی که به وسیله سرش انجام داده زدوده می شود، و آن وقت که پاهایش را مسح می کشد گناهانی که به کمک پاهایش انجام داده است از بین خواهد رفت، اگر کسی در اوّل وضو گرفتن«بسم الله الرّحمن الرّحیم» را (با دقّت و فهمیدن معنایش) بگوید تمام اعضایش از گناهان پاک می شود.(5)  

3. دعاهایت مستجاب می گردد امام صادق علیه السلام فرمود: من تعجب می کنم از کسی که دنبال حاجت و کاری است در حالی که با وضو است، حاجتش برآورده نشود!(6)  

4. رزق و روزیت فراوان می گردد از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمودند: کسی که دوست دارد بر خیر و برکت منزلش بیفزاید هنگام غذا خوردن وضوء بگیرد. (7) و همچنین آن حضرت فرمود: وضو و (شستن دست و صورت) پیش از غذا و بعد از آن باعث زیادی روزی می گردد.(8)  

مرگ با وضو، شهادت است رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمود: اگر توانستی شب و روز با وضو باشی این کار را انجام بده، زیرا اگر در حال وضو از دنیا بروی شهید خواهى بود.

5. تمرکزت زیاد می شود وضو گرفتن قبل از مطالعه باعث افزایش توجّه و تمرکز و افزایش هوشیاری در انسان می شود؛ زیرا نواحی مرتبط با وضو، بیشترین وسعت را در قشر حرکتی مغز دارند و هر چه تحریک این قشر هم بیشتر باشد، خواب آلودگی و کسالت از انسان دور می شود.(9)

امام صادق علیه السلام فرمودند: کسى که وضو بگیرد و با حوله اعضاى وضو را خشک کند، یک حسنه براى او نوشته مى شود و کسى که وضو بگیرد و صبر کند تا دست و رویش خود خشک شوند، سى حسنه براى او نوشته مى شود.(10) زیرا اگر وضو با آب سرد صورت پذیرد و پس از آن از خشک کردن آن اجتناب شود؛ تحریک حسی بیشتری صورت می گیرد؛ زیرا آب سرد نسبت به آب گرم قدرت تحریک حسی بیشتری دارد و خشک نکردن اعضاء بعد از وضو، به علت تماس طولانی آب با سطح بدن، باعث طولانی تر شدن مدت تحریک حسی می شود.(11)

بدن در برابر سرمائی که در اثر خشک نکردن آب وضو حس می کند، خود به خود درجه حرارتش بالا می رود تا آب وضو را خشک کند، که همین تحریکات حرارتی باعث باز شدن منافذ زیرپوست می شود و اکسیژن بیشتری به بافتهای پوست و مقداری هم عضلات زیر پوست می رسد و باعث نیرو و نشاط می گردد.(12)

  6. عمرت زیاد می شود.رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمود: سعی کن طاهر و با وضو باشی که خداوند بر طول عمرت می افزاید.(13) از نظر علمی بارهای الکتریکی هنگام شارش بار در اطراف عصب به صورت الکتریسته ذخیره می شوند. میدانی که در اطراف این بارها به وجود می آید در میدان بدن ایجاد خلل می کنند. این بارها به خصوص در نقاطی که تراکم اعصاب بیشتر است ذخیره می شوند و به دلیل این که هم تراکم زیادی دارند و هم در نزدیکی عصبهای بیشتر و مهمتری قرار دارند، برای بدن به شدت مضر هستند. از جمله این نقاط ناحیه سر، دستها و قسمت مچ پا به پایین است.

هنگامی که نمازگزار وضو می گیرد آثار و برکاتی به دنبال دارد از جمله وقتی که صورتش را می شوید آثار گناهان از چهره اش زدوده می شود، و زمانی که دو دستش را تا آرنج (مرفق) می شوید گناهانی که بوسیله دست هایش انجام داده از بین می رود، و آن وقت که سرش را مسح می کشد معصیّت هایی که به وسیله سرش انجام داده زدوده می شود، و آن وقت که پاهایش را مسح می کشد گناهانی که به کمک پاهایش انجام داده است از بین خواهد رفت.

به طرز حیرت آوری می بینیم که این نواحی، دقیقا نواحی هستند که در وضو شسته می شوند و بنابر تحقیقات صورت گرفته، بهترین راه دفع این بارهای زائد، استفاده از یک ماده رساناست. سریعترین و ارزانترین و بی ضررترین ماده برای این کار، آب است. جالب این جاست که آب هر چه خالص تر باشد، سریعتر بارهای ساکن را از بدن ما به اطراف گسیل می دهد و هیچ مایعی مثل آب خالصی که در وضو به انسان ها سفارش شده این اثر را ندارد.(14)

 7. خواب با وضو، عبادت است رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: کسی که با وضو بخوابد بستر او برایش مسجد می شود، و خوابش (ثواب کسی را دارد که) به نماز مشغول است تا این که شب را به صبح رساند. و اگر کسی بدون وضو خوابید بسترش برای او قبر خواهد بود و مانند مرداری می ماند تا صبح شود.(15)

از نظر صاحب نظران رشته روان پزشکی،(16) جهت بهداشت صحیح خواب و داشتن خوابی راحت، باید اصولی را رعایت نمود که از جمله آن ها، دوش گرفتن ملایم هر شب قبل از رفتن به رختخواب است و جالب این که در ادامه تأکید می شود، این روش هر شب تکرار گردد. بنابراین، برای دست یابی به یک خواب راحت و آرامش بعد از آن، دوش گرفتن و استحمام شبانه (قبل از خواب) مفید است که وضو می تواند جای آن را بگیرد.

 8. مرگ با وضو، شهادت است رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم فرمود:  اگر توانستی شب و روز با وضو باشی این کار را انجام بده، زیرا اگر در حال وضو از دنیا بروی شهید خواهى بود.(17)   9. در قیامت نورانی می شوی پیامبر خدا می فرمایند: فردای قیامت خدای متعال امّت منِ را بین بقیّه‌ ی امّت‌ها در حالی محشور می‌کند که به خاطر وضویی که در دنیا گرفتند روسپیدند و پیشانی‌های نورانی‌یی دارند.(18)   وضو گرفتن مکرر جهت دائم الوضو بودن، اسراف نیست

اگر در مصرف آب زیاده روی نکند اسراف نیست و مستحب است وضو با تمام آدابش به مقدار کمی آب، یعنی حداکثر یک مُد که مساوی سه چهارم لیتر است انجام شود.(19)

وضو نور است و تداوم آن، باعث ارتقا به عالم قدس‌ خواهد شد. در حدیث آمده است: تجدید وضو، همانند نورى است بر روى نور دیگر.(20) این دستور با برکت، نزد بزرگان علم و عمل تجربه شده است، پس ای سالک کوی یار، همیشه با وضو باش و در تداوم آن همت عالی داشته باش.

 

پی نوشت ها:

1.  مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ ج1 ص356

2. بحارالأنوار: ج80، ص314، روایت2، باب5

3. پزشکی های قرآن، برگرفته از سایت استوا

4.بحارالأنوار: ج80، ص314، روایت3، باب5

5. وسایل الشیعه: ج1، ص 297

6. همان، ص 262

7.فروع کافی، ج 6، ص 290

8.همان

9.اصول فیزیولوژی، دکتر رابرت برن و متیو لوی،ص 124

10.  ثواب الاعمال، شیخ صدوق

11.  مقاله اسرار علمی وضو، نویسندگان:دکتر حسن کریمی یزدی، دکتر علیرضا کوهپایی، سیده منصوره ذکری، برگرفته از پایگاه صلوه

12.  نکات علمی شگفت انگیز درباره نماز و وضو، برگرفته از سایت نماز کلید بهشت

13.  بحارالانوار: ج 77(80) ، ص 305

14.  نکات علمی شگفت انگیز درباره نماز و وضو، برگرفته از سایت نماز کلید بهشت

15.  مستدرک الوسائل: ج1، ص 42

16.  کتاب روانشناسی جیبی، دکتر هارولد کبلن و بنجامین سدوک، ص 162

17.  بحارالانوار: ج 77(80) ، ص 305

18.  مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل ج 1 ص 357

19.  استفتا از دفاتر آیات عظام: سیستانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، خامنه ای، صافی گلپایگانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست

20.  وسائل الشیعه ج1 ص 377

،
,