۲۹ بهمن ۹۱ ، ۱۲:۳۹
خارج فقه آیت الله مرتضوی 28-11-1391
درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
91/11/28
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: میته بودن صید
مطلب دوم از تروک احرام: ما افاده سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه بقوله: «فلو ذبحه کان میتة على المشهور و هو أحوط»
این فرع فروض متعددی دارد مثل اینکه ذابح محرم باشد یا غیر محرم، محرم
در خارج حرم صید را ذبح کرده باشد یا داخل حرم، حرمت بر حرمین یا حرمت بر
غیر محرمین، ولی فعلا فرض بحث جائی است که محرم در خارج از حرم صیدی را ذبح
کرده است آیا این صید مذبوح میته است که بر این خود محرم و بر همه انسانها
حرام باشد و بلکه تمام احکام میته بر آن بار می شود مثل اینکه بیع آن حرام
است و نمی شود با پوست آن نماز خواند یا اینکه احکام میته بر این مذبوح
بار نمی شود.
این فرع نزد خاصه مورد اختلاف است و اقوال متعددی در آن وجود دارد
قول اول:
این مذبوح میته است و بر محرمین و محلین حرام است کما عن الاکثر بل عن
المشهور کما یظهر من عبارة سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه و صاحب الجواهر و
غیرهما.
قول دوم:
مذبوح بر خود ذابح محرم و بقیه محرمین حرام است اما بر محلین حلال است
کما حکی عن المفید و الصدوق و الشیخ و ابن جنید و المدارک و جماعة اخری
قول سوم:
اگر این صید ذبح شده است(یعنی تذکیه آن به صیدش بوده است) میته می باشد
و بر همه حرام می باشد اما اگر تذکیه شده است بر محرم حرام است اما بر
محلین حلال است کما حکی عن المفید و یظهر من النراقی فی المستند و جماعة.
قول چهارم: سیاتی
کما اینکه عند العامه نیز این فرع اختلافی است.
قول اول:
مشهور فقهاء اهل سنت مانند حنبلی ها و شافعی ها و مالکی ها-علی بعض اقوالهم- و حنفی ها می گوید این حیوان میته است.
قول دوم:
بر همه حلال است حتی محرمین
قول سوم:
بر محرم حرام است اما بر محل حلال است.
راجع المغنی ج 3 ص 146 م 2349
نتیجه اینکه این مساله عند العامة و الخاصة اختلافی است کما اینکه
روایات هم در این مساله با هم اختلاف دارند بعضی از روایات دلالت بر این
دارند که این حیوان مطلقا میته است و برخی دیگر فقط دلالت بر حرمت مرحمین
را دارند و بعضی دیگر دلالت دارند بر اینکه حلال است.
طائفه اولی: روایاتی که دلالت می کنند این حیوان میته است:
وسائل الشیعة، ج12، ص: 432 باب 10 ح 5 «وَ
بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْحَسَنِ
بْنِ مُوسَى الْخَشَّابِ عَنْ إِسْحَاقَ عَنْ جَعْفَرٍ ع أَنَّ عَلِیّاً ع
کَانَ یَقُولُ إِذَا ذَبَحَ الْمُحْرِمُ الصَّیْدَ فِی غَیْرِ الْحَرَمِ
فَهُوَ مَیْتَةٌ لَا یَأْکُلُهُ مُحِلٌّ وَ لَا مُحْرِمٌ وَ إِذَا ذَبَحَ
الْمُحِلُّ الصَّیْدَ فِی جَوْفِ الْحَرَمِ- فَهُوَ مَیْتَةٌ لَا
یَأْکُلُهُ مُحِلٌّ وَ لَا مُحْرِم»
این روایت اوضح از بقیه روایات می باشد و سندا هم صحیح می باشد و فرض
هم در جائی است که در خارج ذبح شده است نه تذکیه و ذبح هم در خارج حرم
انجام شده است.
المصدر ص 431ح 3 «وَ عَنْهُ عَنْ أَبِی أَحْمَدَ
یَعْنِی ابْنَ أَبِی عُمَیْرٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ
ع قَالَ قُلْتُ لَهُ الْمُحْرِمُ یُصِیبُ الصَّیْدَ فَیَفْدِیهِ أَ
یَطْعَمُهُ أَوْ یَطْرَحُهُ قَالَ إِذاً یَکُونَ عَلَیْهِ فِدَاءٌ آخَرُ
قُلْتُ فَمَا یَصْنَعُ بِهِ قَالَ یَدْفِنُه»
این روایت نیز اگر چه دلالة مشکلی ندارد اما سندا بخاطر اینکه مرسله ابن ابی عمیر می باشد موید حدیث قبلی می باشد.
المصدر ص: 432 ح 4«وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ
مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ
عَنْ وَهْبٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ إِذَا ذَبَحَ
الْمُحْرِمُ الصَّیْدَ لَمْ یَأْکُلْهُ الْحَلَالُ وَ الْحَرَامُ وَ هُوَ
کَالْمَیْتَةِ وَ إِذَا ذُبِحَ الصَّیْدُ فِی الْحَرَمِ- فَهُوَ مَیْتَةٌ
حَلَالٌ ذَبَحَهُ أَوْ حَرَام»
این روایت هم از حیث دلالت مشکی ندارد اما سندا اشکال دارد زیرا اگر
مراد از وهب، وهب بن وهب باشد فهو اکذب البریه است و اگر غیرش می باشد مردد
بین ثقه و غیر ثقه است لذا روایت معتبر نمی باشد.
المصدر ج13، ص: 74 باب 34 ح 3«وَ بِإِسْنَادِهِ
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ
عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْمُکَارِی عَنْ أَبِی
عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا یُحْرِمُ أَحَدٌ وَ مَعَهُ شَیْءٌ مِنَ
الصَّیْدِ حَتَّى یُخْرِجَهُ مِنْ مِلْکِه»
در این روایت اگر جمله«حتی یخرجه من ملکه»
به معنای وجوب خروج از ملک باشد این روایت دلالت بر مدعی ندارد زیرا وجوب
خروج از ملک در زمانی است که اصل ملکیت محقق باشد و میته بودن با ملکیت
سازگاری ندارد تا بعد وجوب اخراج عن الملک معنا پیدا کند اما اگر مراد این
باشد که از ملکش خارج شده است دلالت بر مدعی دارد زیرا علت خروج از ملک
میته بودن آن می باشد.
البته این روایت از حیث سند بخاطر ابو سعید مکاری ضعیف می باشد.
طائفه دوم: روایاتی که مفادشان این است که نسبت به محرمین میته است که اغلب این روایات صحیح السند می باشند.
المصدر ج12، ص: 420 باب 3 ح 1«مُحَمَّدُ بْنُ
یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ
الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ
قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ أَصَابَ مِنْ صَیْدٍ
أَصَابَهُ مُحْرِمٌ وَ هُوَ حَلَالٌ قَالَ فَلْیَأْکُلْ مِنْهُ الْحَلَالُ
وَ لَیْسَ عَلَیْهِ شَیْءٌ إِنَّمَا الْفِدَاءُ عَلَى الْمُحْرِم»
این روایت باطلاقها فرض ما نحن فیه را شامل می شود.
المصدر ح 2«...وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ
إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى وَ ابْنِ أَبِی
عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ
ع... وَ إِذَا أَصَابَ فِی الْحِلِّ فَإِنَّ الْحَلَالَ یَأْکُلُهُ وَ
عَلَیْهِ هُوَ الْفِدَاء»
المصدر ص 421 ح 3«مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ
بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبَّاسٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ
عَمِیرَةَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ
اللَّهِ ع رَجُلٌ أَصَابَ صَیْداً وَ هُوَ مُحْرِمٌ آکُلُ مِنْهُ وَ أَنَا
حَلَالٌ قَالَ أَنَا کُنْتُ فَاعِلًا قُلْتُ لَهُ فَرَجُلٌ أَصَابَ مَالًا
حَرَاماً فَقَالَ لَیْسَ هَذَا مِثْلَ هَذَا یَرْحَمُکَ اللَّهُ إِنَّ
ذَلِکَ عَلَیْه»
المصدر ح 4«عَنْهُ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى
عَنْ حَرِیزٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ مُحْرِمٍ أَصَابَ
صَیْداً أَ یَأْکُلُ مِنْهُ الْمُحِلُّ فَقَالَ لَیْسَ عَلَى الْمُحِلِّ
شَیْءٌ إِنَّمَا الْفِدَاءُ عَلَى الْمُحْرِم»
و همچنین روایات باب 43 که حدود ده روایت صحیحه می باشد دلالت دارند که
البته خود دو طائفه هستند یک طائفه از آن مضمونش این است اگر شخصی مضطر شد
به اکل میته و نزد او یک میته است و یک صید، در اغلب این روایات حضرت می
فرمایند فی الجمله از صید استفاده کند بخاطر اینکه بر محرم حرام است اما بر
محل حلال است کما اینکه در بعضی از روایات حضرت فرموده است این صید مال
خودش می باشد این نشان می دهد که میته نیست و الا ملک نخواهد بود.
وسائل الشیعة، ج13، ص: 85باب 43 ح 1«ابْنِ
أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ
ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُحْرِمِ یُضْطَرُّ فَیَجِدُ الْمَیْتَةَ وَ
الصَّیْدَ أَیَّهُمَا یَأْکُلُ قَالَ یَأْکُلُ مِنَ الصَّیْدِ أَ مَا
یُحِبُّ أَنْ یَأْکُلَ مِنْ مَالِهِ قُلْتُ بَلَى قَالَ إِنَّمَا عَلَیْهِ
الْفِدَاءُ فَلْیَأْکُلْ وَ لْیَفْدِهِ»
المصدر ح 2« وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى
عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ
یَعْقُوبَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُضْطَرِّ إِلَى
الْمَیْتَةِ وَ هُوَ یَجِدُ الصَّیْدَ قَالَ یَأْکُلُ الصَّیْدَ قُلْتُ
إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَحَلَّ لَهُ الْمَیْتَةَ إِذَا
اضْطُرَّ إِلَیْهَا وَ لَمْ یُحِلَّ لَهُ الصَّیْدَ قَالَ تَأْکُلُ مِنْ
مَالِکَ أَحَبُّ إِلَیْکَ أَوْ مَیْتَةٍ قُلْتُ مِنْ مَالِی قَالَ هُوَ
مَالُکَ لِأَنَّ عَلَیْکَ فِدَاءَهُ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ عِنْدِی
مَالٌ قَالَ تَقْضِیهِ إِذَا رَجَعْتَ إِلَى مَالِک»
المصدر ح 3« وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ شِهَابٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ
وَ زُرَارَةَ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ اضْطُرَّ
إِلَى مَیْتَةٍ وَ صَیْدٍ وَ هُوَ مُحْرِمٌ قَالَ یَأْکُلُ الصَّیْدَ وَ
یَفْدِی»
ح 4 ارتباطی به ما نحن فیه ندارد زیرا در هیچ یک از روایات این طائفه
کلمه ذبح در آنها نیامده است اما در این حدیث کلمه ذبح آمده است.
المصدر ص: 86 ح 5 «وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ
أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى الْعَطَّارِ عَنِ الْعَمْرَکِیِّ عَنْ
عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَى ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ
الْمُحْرِمِ إِذَا اضْطُرَّ إِلَى أَکْلِ صَیْدٍ وَ مَیْتَةٍ وَ قُلْتُ
إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَرَّمَ الصَّیْدَ وَ أَحَلَّ الْمَیْتَةَ
قَالَ یَأْکُلُ وَ یَفْدِیهِ فَإِنَّمَا یَأْکُلُ مَالَه»
المصدر ح 6« وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ
مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ
أَبِی أَیُّوبَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ
اضْطُرَّ وَ هُوَ مُحْرِمٌ إِلَى صَیْدٍ وَ مَیْتَةٍ مِنْ أَیِّهِمَا
یَأْکُلُ قَالَ یَأْکُلُ مِنَ الصَّیْدِ قُلْتُ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ
حَرَّمَهُ عَلَیْهِ وَ أَحَلَّ لَهُ الْمَیْتَةَ قَالَ یَأْکُلُ وَ یَفْدِی
فَإِنَّمَا یَأْکُلُ مِنْ مَالِه»
المصدر ح 7 «عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ
قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مُحْرِمٌ اضْطُرَّ إِلَى صَیْدٍ وَ إِلَى
مَیْتَةٍ مِنْ أَیِّهِمَا یَأْکُلُ قَالَ یَأْکُلُ مِنَ الصَّیْدِ قُلْتُ
أَ لَیْسَ قَدْ أَحَلَّ اللَّهُ الْمَیْتَةَ لِمَنِ اضْطُرَّ إِلَیْهَا
قَالَ بَلَى وَ لَکِنْ یَفْدِی أَ لَا تَرَى أَنَّهُ إِنَّمَا یَأْکُلُ
مِنْ مَالِهِ فَیَأْکُلُ الصَّیْدَ وَ عَلَیْهِ فِدَاؤُه»
المصدر ص: 87 ح 9«مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ
بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَیْفِ
بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ
اللَّهِ ع عَنْ مُحْرِمٍ اضْطُرَّ إِلَى أَکْلِ الصَّیْدِ وَ الْمَیْتَةِ
قَالَ أَیُّهُمَا أَحَبُّ إِلَیْکَ أَنْ تَأْکُلَ قُلْتُ الْمَیْتَةُ
لِأَنَّ الصَّیْدَ مُحَرَّمٌ عَلَى الْمُحْرِمِ فَقَالَ أَیُّهُمَا أَحَبُّ
إِلَیْکَ أَنْ تَأْکُلَ مِنْ مَالِکَ أَوِ الْمَیْتَةِ قُلْتُ آکُلَ مِنْ
مَالِی قَالَ فَکُلِ الصَّیْدَ وَ افْدِه»
فقهاء رضوان الله تعالی علیهم برای حل تعارض بین روایات چهار طریق بیان کرده اند سیاتی انشاء الله.
