۲۵ بهمن ۹۱ ، ۰۷:۱۶
خارج فقه آیت الله مرتضوی 24-11-1391
درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
91/11/24
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: حرمت صید
« الأول- صید البر اصطیادا»
دلیل سوم بر حرمت صید: روایات
اما روایات حرمت اصطیاد
وسائل الشیعة، ج12، ص: 415 باب 1 ح 1«مُحَمَّدُ
بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ
مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ
أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ
ع قَالَ لَا تَسْتَحِلَّنَّ شَیْئاً مِنَ الصَّیْدِ وَ أَنْتَ حَرَامٌ وَ
لَا وَ أَنْتَ حَلَالٌ فِی الْحَرَمِ- وَ لَا تَدُلَّنَّ عَلَیْهِ مُحِلًّا
وَ لَا مُحْرِماً فَیَصْطَادَهُ- وَ لَا تُشِرْ إِلَیْهِ فَیَسْتَحِلَّ
مِنْ أَجْلِکَ فَإِنَّ فِیهِ فِدَاءً لِمَنْ تَعَمَّدَه»
جمله«لاتستحلن» دلالت بر حرمت اخذ و بیع و اکل و...الا ما خرج دارد کما اینکه جمله« وَ لَا تُشِرْ إِلَیْهِ فَیَسْتَحِلَّ مِنْ أَجْلِکَ»
دلالت دارد که حرمت دلالت بخاطر این است که این حیوان خورده شود و واضح
است که اظهر مصادیقی که موجب خوردن مصید می شود اخذ صید می باشد.
المصدر ح 5 ص: 416 «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ
بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ
بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ
أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ وَ اجْتَنِبْ فِی إِحْرَامِکَ صَیْدَ
الْبَرِّ کُلَّهُ وَ لَا تَأْکُلْ مِمَّا صَادَهُ غَیْرُکَ وَ لَا تُشِرْ
إِلَیْهِ فَیَصِیدَه»
دلالت این حدیث بر مدعی اوضح از حدیث 1 می باشد زیرا جمله«صید البر
کله» بنصوصیته دلالت بر مدعی دارد اما روایت قبل بعمومه دلالت بر مدعی دارد
و ثانیا صید در این روایت به معنای اخذ می باشد.
اما این روایت موید است زیرا نسبت به محمد بن عمربن یزید توثیقی وارد نشده است.
المصدر ص 417 ح 7«وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ
مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ
إِذَا فَرَضَ عَلَى نَفْسِهِ الْحَجَّ ثُمَّ أَتَمَّ بِالتَّلْبِیَةِ
فَقَدْ حَرُمَ عَلَیْهِ الصَّیْدُ وَ غَیْرُهُ وَ وَجَبَ عَلَیْهِ فِی
فِعْلِهِ مَا یَجِبُ عَلَى الْمُحْرِم» صحیحة
در این روایت هم صید به معنای اخذ کردن می باشد.
«او اکلا»
دلیل بر حرمت اکل صید جملة من الروایات
المصدر ص 419 باب 2 ح 1« مُحَمَّدُ بْنُ
الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ أَبِی
عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ
اللَّهِ ع عَنْ لُحُومِ الْوَحْشِ تُهْدَى لِلرَّجُلِ وَ هُوَ مُحْرِمٌ
لَمْ یَعْلَمْ بِصَیْدِهِ وَ لَمْ یَأْمُرْ بِهِأَ یَأْکُلُهُ قَالَ لَا» صحیحة
جمله« لَمْ یَعْلَمْ بِصَیْدِهِ» در این روایت مجمل است ممکن است مراد این باشد که نمی دانسته است که این صید است یا نه لکن به قرینه جمله« وَ لَمْ یَأْمُرْ بِهِ» مراد این است که یعنی من اصلا دخالتی در گرفتن نداشتم دلالت هم نکردم آیا می توانم از آن بخورم حضرت فرمودند نه.
المصدر ص: 419 ح 2 «وَ عَنْهُ عَنْ إِبْرَاهِیمَ
بْنِ أَبِی سَمَّالٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ
اللَّهِ ع قَالَ لَا تَأْکُلْ شَیْئاً مِنَ الصَّیْدِ (وَ أَنْتَ
مُحْرِمٌ)- وَ إِنْ صَادَهُ حَلَالٌ» معتبرة
صید در این روایت به معنای مصید است زیرا حیوان قابل خوردن است ولی اخذ قابل خودن نیست.
المصدر ح 3«وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أَبِی
عُمَیْرٍ وَ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ
اللَّهِ ع قَالَ لَا تَأْکُلْ مِنَ الصَّیْدِ وَ أَنْتَ حَرَامٌ وَ إِنْ
کَانَ أَصَابَهُ مُحِلٌّ الْحَدِیثَ» معتبرة
المصدر ح 4« وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ
حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ
بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ لُحُومِ
الْوَحْشِ تُهْدَى إِلَى الرَّجُلِ وَ لَمْ یَعْلَمْ بِصَیْدِهَا وَ لَمْ
یَأْمُرْ بِهِ أَ یَأْکُلُهُ قَالَ لَا قَالَ وَ سَأَلْتُهُ أَ یَأْکُلُ
قَدِیدَ الْوَحْشِ مُحْرِمٌ قَالَ لا» معتبرة
البته روایات بیشتری در این زمینه وجود دارد.
«و إشارة و دلالة»
اشاره کردن و دلالت کردن به صید بر محرم حرام است.
دلیل:
المصدر ص 415 باب 1ح 1«... وَ لَا تَدُلَّنَّ
عَلَیْهِ مُحِلًّا وَ لَا مُحْرِماً فَیَصْطَادَهُ- وَ لَا تُشِرْ إِلَیْهِ
فَیَسْتَحِلَّ مِنْ أَجْلِکَ فَإِنَّ فِیهِ فِدَاءً لِمَنْ تَعَمَّدَه»
المصدر ص 416 ح 5«...وَ لَا تُشِرْ إِلَیْهِ فَیَصِیدَه»
اشکال: توهم شده است که حدیث هشتم در باب 1 با چهار حدیث ذکر شده
معارضه دارد و با تساقط رجوع می شود به اصل اولیه که خلق لکم ما فی الارض
جمیعا.
المصدر ص 417 ح 8«بِإِسْنَادِهِ عَنِ
الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ شَجَرَةَ
عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الْمُحْرِمِ یَشْهَدُ
عَلَى نِکَاحِ مُحِلَّیْنِ قَالَ لَا یَشْهَدُ ثُمَّ قَالَ یَجُوزُ
لِلْمُحْرِمِ أَنْ یُشِیرَ بِصَیْدٍ عَلَى مُحِل»
و فیه:
این روایت ضعیف است لارساله لذا توان معارضه با روایات صحیحه را ندارند
لذا مرحوم صدوق و شیخ این روایت را توجیه کرده اند که این استفهام انکاری
است کما اشار الیه الحر فی الوسائل.
« وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا أَقُولُ ذَکَرَ
الشَّیْخُ وَ الصَّدُوقُ أَنَّ هَذَا إِنْکَارٌ وَ تَنْبِیهٌ عَلَى
أَنَّهُ لَا یَجُوز»
«و إغلاقا»
دلیل بر حرمت اغلاق
اولا: اغلاق معاونت بر اثم است و معاونت بر اثم حرام است.
و ثانیا: روایات حرمت دلات و اشاره به اولیت
قطعیه دلالت بر حرمت اغلاق دارند زیرا معاونت بودن اغلاق اقوای از دلالت و
اشاره است زیرا در اشاره ممکن است فرد مقابل به این اشاره و دلالت ترتیب
اثر ندهد.
اضف الی ذلک جملاتی در احادیث متقدمه وجود دارد که شامل اغلاق نیز می شود مثل اینکه حضرت می فرمایند:
المصدر ص 415 باب 1ح 1«...وَ لَا تُشِرْ إِلَیْهِ فَیَسْتَحِلَّ مِنْ أَجْلِکَ...»
«من اجلک» در حکم تعلیل است یعنی هر کاری که موجب اذیت آن حیوان باشد حرام است.
و ثالثا: صحیحه سلیمان بن خالد
المصدر ج13، ص: 42 باب 16 ح 2«عَنْ
إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ وَ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالا قُلْنَا
لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ أَغْلَقَ بَابَهُ عَلَى طَائِرٍ فَقَالَ
إِنْ کَانَ أَغْلَقَ الْبَابَ بَعْدَ مَا أَحْرَمَ فَعَلَیْهِ شَاةٌ وَ
إِنْ کَانَ أَغْلَقَ الْبَابَ قَبْلَ أَنْ یُحْرِمَ فَعَلَیْهِ ثَمَنُهُ»
از اینکه حضرت حضرت در اغلاق حکم به کفاره کرده است اگر قائل باشیم که
بین کفاره و حرمت تلازم است این روایت اگر چه بالمطابقة دلالت بر کفاره
دارد اما بالملازمه دلالت بر حرمت دارد.
«و ذبحا»
دلیل بر حرمت صید
اولا: عدم الخلاف
ثانیا: جملة من الروایات من الباب 81 التروک
المصدر ص: 545 باب 81 ح 2« وَ بِإِسْنَادِهِ
عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ
عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ ثُمَّ اتَّقِ
قَتْلَ الدَّوَابِّ کُلِّهَا إِلَّا الْأَفْعَى وَ الْعَقْرَبَ وَ
الْفَأْرَةَ فَأَمَّا الْفَأْرَةُ فَإِنَّهَا تُوهِی السِّقَاءَ وَ
تُضْرِمُ عَلَى أَهْلِ الْبَیْتِ- وَ أَمَّا الْعَقْرَبُ فَإِنَّ رَسُولَ
اللَّهِ ص- مَدَّ یَدَهُ إِلَى الْحَجَرِ فَلَسَعَتْهُ- فَقَالَ لَعَنَکِ
اللَّهُ لَا بَرّاً تَدَعِینَهُ وَ لَا فَاجِراً وَ الْحَیَّةُ إِنْ
أَرَادَتْکَ فَاقْتُلْهَا وَ إِنْ لَمْ تُرِدْکَ فَلَا تُرِدْهَا وَ
الْأَسْوَدُ الْغَدِرُ فَاقْتُلْهُ عَلَى کُلِّ حَالٍ وَ ارْمِ الْغُرَابَ
وَ الْحِدَأَةَ رَمْیاً عَلَى ظَهْرِ بَعِیرِک»
دلالت واضح است چرا که قتل اعم از ذبح می باشد.
روایات زیاد دیگری نیز در این فرع وجود دارد.
«و فرخا و بیضة»
سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه می فرمایند این هم حرام است این را به
ادله متقدمه نمی توان ثابت کرد چرا که امثال« لَا تَسْتَحِلَّنَّ شَیْئاً
مِنَ الصَّیْدِ»تخم پرنده را شامل نمی شود لذا در بحث تلف جنین انسان فقهاء
فرموده اند که کفاره دارد اما دیه ندارد زیرا تا روح دمیده نشود حکم انسان
را ندارد.
دلیل بر حرمت در این موارد
اولا: اتفاق
ثانیا: روایاتی که در فرخ و بیضه فرموده اند کفاره وجود دارد و از باب تلازم بین کفاره و حرمت می گوییم گرفتن فرخ و شکستن بیض هم حرام است.
التبه ما قبلا این تلازم را قبول نکردیم زیرا به مواردی برخورد کردیم
که کفاره است اما حرمت نیست مانند ضمان در موردی که شخص خواب است که ضمان
است اما حرمت نیست علی ای حال اگر به این روایات هم اشکال شود اتفاق حرمت
را اثبات می کند.
نکتة: سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه امساک
صید را ذکر نکرده است درحالیکه روایات زیادی دلالت بر حرمت آن دارند و
فقهاء نیز امساک را ذکر کرده اند.
