خارج فقه آیت الله مرتضوی 23-11-1391

درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

91/11/23

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: حرمت صید

 مورد اول از محرمات احرام

 ما اشار الیه سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه بقوله: تحریر الوسیلة، ج‏1، ص: 418«الأول- صید البر اصطیادا و أکلا-و لو صاده محل- و إشارة و دلالة و إغلاقا و ذبحا و فرخا و بیضة»

 تقدم الکلام به اینکه مراد از کلمه صید مصید می باشد یعنی حیوان صحرایی برّی.

 نسبت به حیوان صحرایی برّی نه امر بر محرم حرام است:

1. گرفتن صید
2. خوردن گوشت صید
3. اشاره کردن به طرف صید برای صیاد
4. دلالت بر صید برای صیاد
5. نگه داشتن صید
6. ذبح صید
7. گرفتن بچه صید و ذبح آن
8. شکستن تخم صید
9. حبس کردن صید

 دلیل بر حرمت این امور:

 اولا: فی الجمله اتفاق المسلمین من الامامیة و العامة

 جواهر ج 18 ص 286 « بلا خلاف أجده فی شی‏ء من ذلک بیننا، بل الإجماع بقسمیه علیه‏»

 مغنی ج 3 ص 143 م 2335 «لا خلاف فی اهل العلم بین قتل الصید و اصطیاده علی المحرم»

 اصل این احکم اتفاقی است اگر اختلافی است در جزئیات می باشد.

 ثانیا: جملة من الآیات دلالت بر اصل این حکم یا دلالت بر تمام این فروعات دارد.

 سوره مائده«یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَیَبْلُوَنَّکُمُ اللَّهُ بِشىَ‏ْءٍ مِّنَ الصَّیْدِ تَنَالُهُ أَیْدِیکُمْ وَ رِمَاحُکُمْ لِیَعْلَمَ اللَّهُ مَن یخََافُهُ بِالْغَیْبِ فَمَنِ اعْتَدَى‏ بَعْدَ ذَالِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ(94)

 یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَقْتُلُواْ الصَّیْدَ وَ أَنتُمْ حُرُمٌ وَ مَن قَتَلَهُ مِنکُم مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاءٌ مِّثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ یحَْکُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنکُمْ هَدْیَا بَلِغَ الْکَعْبَةِ أَوْ کَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاکِینَ أَوْ عَدْلُ ذَالِکَ صِیَامًا لِّیَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ عَفَا اللَّهُ عَمَّا سَلَفَ وَ مَنْ عَادَ فَیَنتَقِمُ اللَّهُ مِنْهُ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ ذُو انتِقَامٍ(95)

 أُحِلَّ لَکُمْ صَیْدُ الْبَحْرِ وَ طَعَامُهُ مَتَاعًا لَّکُمْ وَ لِلسَّیَّارَةِ وَ حُرِّمَ عَلَیْکُمْ صَیْدُ الْبرَِّ مَا دُمْتُمْ حُرُمًا وَ اتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِى إِلَیْهِ تحُْشَرُون‏ (96)»

 در آیه 94 قطعا مراد از صید، مصید است لما قلنا که مفسرین چنین معنا کرده اند و بخاطر اینکه آنچه که بوسیله دست گرفته می شود شیء خارجی است نه معنای حدثی.

 کما اینکه در آیه 95 هم مراد از صید، مصید می باشد یعنی حیوان بری که صید شده است زیرا قتل بر اعیان خارجیه عارض می شود نه بر معنای مصدری

 اما نسبت به معنای صید در آیه 96 دو نظریه است.

 نظریه اول:

 در این آیه هم مراد از صید مصید می باشد به قرینه صدر آیه که فرموده است احل لکم صید البحر که مراد از صید، مصید است(زیرا نسبت به حلیت اصل صید کردن محل اشکال نیست که حلال شود بلکه آنچه باید حکمش بیان شود حلیت گوشت مصید است).

 نظریه دوم:

 مراد از صید معنای مصدری آن می باشد یعنی گرفتن صید.

 نتیجه اینکه آنچه از این آیات استفاده می شود دو مطلب است:

1. اصطیاد حیوان بری حرام است به این بیان که اگر معنای صید امر مصدری باشد بالمطابقة دلالت می کند و اگر معنای صید معنای اسمی باشد باید از احد طرق ثلاثه استفاده کرد.
2. قتل صید حرام است.

 نتیجه اینکه از بین فروع نه گانه بوسیله آیات قرآن، حکم دو فرع واضح می شود یکی اصطیاد و دیگری قتل الصید.

 اما آیا می توان بقیه فروع را نیز از آیات استفاده کرد؟

 مرحوم محقق اردبیلی در مجمع ج 6 ص 265 می فرمایند اکثر این فروع را می توان از آیه 96 استفاده کرد و مرحوم آقای خونساری در جامع المدارک ج 2 می فرمایند می توان جمیع این فروع را از آیات استفاده کرد.

 مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج‏6، ص: 269 «یمکن استخراج أکثرها من الاولى امّا بحملها على تحریم منافع الصید و ما هو سبب لذلک أو بحمل الصید على المعنى المصدری، للإجماع»

  جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، ج‏2، ص: 395 «و الظّاهر أنّ المراد من الصّید فی هذه العبارات هو المصید فیمکن‏الاستدلال بها على حرمة جمیع ما ذکر حتّى الإمساک بالنّسبة إلى ما صید قبل الإحرام أو صاده غیره مضافا إلى الإجماع المدّعى فی المقام‏»

 فقهاء برای استفاده حرمت جمیع این فروع سه طریق بیان کرده اند:

1. اگر چه ظهور اولیه آیه فقط در قتل و اصطیاد می باشد ولکن به قرینه اجماعات بر حرمت بقیه فروع می گوییم مراد از آیه تمام این مذکورات می باشد کما اشار الیه الجواهر ج‏18، ص: 286« قوله تعالى «لا تَقْتُلُوا الصَّیْدَ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ» و قوله «حُرِّمَ عَلَیْکُمْ صَیْدُ الْبَرِّ ما دُمْتُمْ حُرُماً» الدال على حرمة اصطیاده و أکله، بل یمکن إرادة مطلق المدخلیة فی صیده و لو بمعونة ما سمعته من الإجماع‏»
2. حرمت بعضی از این فروع مانند دلالت و اشاره و اغلاق بر صید از آیه 95 استفاده می شود چرا که قتل صید اعم از ذبح و مقدمات آن می باشد و بعضی دیگر را از آیه 96 می توان استفاده کرد به این بیان که اگر حرمتی به اعیان خارجیه اضافه شود باید برایش چیزی در تقدیر گرفت مانند حرمت عیکم امهاتکم یعنی حرمت علیکم نکاح امهاتکم یا حرمت علیکم المیتة یعنی اکل و بیع میتة حرام است و حدف متعلق دلالت بر عموم دارد و نتیجه اینکه اگر ما قائل شدیم که حرمت علیکم صید البر بع معنای مصدری بکار نرفته است بلکه به معنای مصید می باشد باید چیزی در تقدیر گرفته شود بعضی گفته اند جمیع انتفاعات در تقدیر می باشد و بعضی گفته اند آثار ظاهره در تقدیر می باشد که مثلا اکل باشد.
3. و هو العمده با توجه با روایاتی که در تفسیر این آیات به ما رسیده است تمام این فروع را می توان از آیات استفاده کرد و لعل مرحوم خونساری از همین راه فرموده است: از آیات جمیع این فروع استفاده می شود چرا که ایشان آیات را بدون هیچ توضیحی ذکر کرده است و بعد روایات را ذکر کرده است و سپس فرموده است می توان از آیات جمیع این فروع را استفاده کرد.

 دلیل سوم بر حرمت صید: روایات

 و سیاتی انشاء الله