خارج فقه آیت الله مرتضوی 8-11-1391

درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

91/11/08

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: لبس قبا

 «مسألة 25 لو اضطر الى لبس القباء أو القمیص لبرد و نحوه جاز لبسهما، لکن یجب أن یقلب القباء ذیلا و صدرا، و تردّى به و لم یلبسه بل الأحوط أن یقلبه بطنا و ظهرا، و یجب أیضا أن لا یلبس القمیص و تردى به، نعم لو لم یرفع الاضطرار إلا بلبسهما جاز»

 نسبت به این مساله به اموری اشاره می شود:

 امر اول: شکی در وجوب یا جواز لبس قبا فی الجمله(فی الجمله بخاطر اختلاف در بعضی از جزئیات) نیست.

 دلیل:

 اولا: اتفاق المسلمین من الخاصة و العامة

 الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، ج‏15، ص: 91«الظاهر انه لا خلاف بین الأصحاب (رضوان الله علیهم) فی جواز لبس السراویل إذا لم یکن له إزار، و جواز لبس القباء إذا لم یکن له رداء. إلا ان کلامهم فی الثانی لا یخلو من اشتباه»

 مغنی ج 3 ص 138 م 2325 «لا خلاف بین اهل العلم فی ان للمحرم ان یلبس السرابیل اذا لم یجد الازا»

 ثانیا: هشت روایت که دلالت بر جواز لبس قبا باب 44 باب تروک احرام سه روایت ح 1 و 2 و 8 صحیحة می باشند و پنج روایت موید می باشند ح 3 موید است بخاطر مثنی الحناط و قد تقدم الکلام فی ضعفه و ح 4 موید است لارساله و ح 5 لمکان علی بن ابی همزه بطائنی و ح 6 لمکان علی بن ابی همزه و هو بطائنی و ح 7 موید است طریق صدوق به محمد بن مسلم ضعیف است زیرا نفر اول و دوم این طریق در رجال موجود نیست علی ما فی جامع الرواة

 وسائل الشیعة، ج‏12، ص: 486 باب 44 ح 1«مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا اضْطُرَّ الْمُحْرِمُ إِلَى الْقَبَاءِ وَ لَمْ یَجِدْ ثَوْباً غَیْرَهُ فَلْیَلْبَسْهُ مَقْلُوباً وَ لَا یُدْخِلْ یَدَیْهِ فِی یَدَیِ الْقَبَاءِ» صحیحة

 المصدر ح 2« وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ یَلْبَسُ الْمُحْرِمُ الْخُفَّیْنِ إِذَا لَمْ یَجِدْ نَعْلَیْنِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ رِدَاءٌ طَرَحَ قَمِیصَهُ عَلَى عُنُقِهِ أَوْ قَبَاءَهُ بَعْدَ أَنْ یَنْکُسَهُ‏» صحیحة

 المصدر ص 487ح 8« مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ نَوَادِرِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنِ اضْطُرَّ إِلَى ثَوْبٍ وَ هُوَ مُحْرِمٌ وَ لَیْسَ لَهُ إِلَّا قَبَاءٌ فَلْیَنْکُسْهُ وَ لْیَجْعَلْ أَعْلَاهُ أَسْفَلَهُ وَ لْیَلْبَسْه‏» صحیحة

 المصدر ص: 486 ح 3«مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُثَنًّى الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنِ اضْطُرَّ إِلَى ثَوْبٍ وَ هُوَ مُحْرِمٌ وَ لَیْسَ مَعَهُ إِلَّا قَبَاءٌ فَلْیَنْکُسْهُ وَ لْیَجْعَلْ أَعْلَاهُ أَسْفَلَهُ وَ یَلْبَسُهُ‏» ضعیفة لمکان مثنی الحناط

 المصدر ح 4 «قَالَ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَى یَقْلِبُ ظَهْرَهُ بَطْنَهُ إِذَا لَمْ یَجِدْ غَیْرَهُ‏» ضعیفة لارساله

 المصدر ص 487 ح 5« وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ وَ إِنِ اضْطُرَّ إِلَى قَبَاءٍ مِنْ بَرْدٍ وَ لَا یَجِدُ ثَوْباً غَیْرَهُ فَلْیَلْبَسْهُ مَقْلُوباً وَ لَا یُدْخِلْ یَدَیْهِ فِی یَدَیِ الْقَبَاءِ» ضعیفة

 المصدر ح 6« مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنِ اضْطُرَّ الْمُحْرِمُ إِلَى أَنْ یَلْبَسَ قَبَاءً مِنْ بَرْدٍ وَ لَا یَجِدُ ثَوْباً غَیْرَهُ لَبِسَهُ مَقْلُوباً وَ لَا یُدْخِلُ یَدَیْهِ فِی یَدَیِ الْقَبَاءِ» ضعیفة مکان علی بن ابی حمزة لانه البطائنی

 المصدر ح 7« وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ وَ یَلْبَسُ الْمُحْرِمُ الْقَبَاءَ إِذَا لَمْ یَکُنْ لَهُ رِدَاءٌ وَ یَقْلِبُ ظَهْرَهُ لِبَاطِنِهِ‏» ضعیفة لضعف طریق الصدوق کما هو الموجود فی الوسائل- الی محمد بن مسلم

 امر دوم:

 موضوع وجوب یا جواز چیست؟

 در موضوع این حکم بین فقهاء اختلاف می باشد از بعضی از کلمات فقهاء استفاده می شود که موضوع این حکم اضطرار می باشد «من اضطر الی لبس القبا فلیلبس» کما عن سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه حیث قال:« لو اضطر الى لبس القباء أو القمیص...» و کما فی مختصر النافع فی مبحث لبس الخفین

 اکثر فقهاء موضوع این حکم را عدم الازار و الرداء بیان کرده اند کما عن المحقق فی الشرایع (جواهر ص 246) و مختصر النافع و الحدائق ج 15 ص 91 و المستند ج 11 ص 13 و المجمع البرهان ج 6 ص 221 و المغنی ج 3 ص 138 م 2225 و الریاض ج 6 ص 228

 عده ای دیگر از فقهاء می فرمایند اگر در اول یا وسط احرام است موضوع اضطرار است و اگر رداء یا ازار ندارد موضوع عدم است کما فی المهذب

 (شاید مراد استاد این بوده است که اگر بحث در اول و یا اثناء باشد موضوع اضطرار است و اگر فقط در ابتدا باشد موضوع عدم الوجدان است)

 «(مسألة 29): لو اضطر المحرم إلى لبس القباء فی ابتداء إحرامه أو فی الأثناء- یلبسه...

 (مسألة 30): لو لم یکن له رداء وجب علیه لبس القباء منکوسا عوضا عنه‏...»

 نتیجه اینکه فقهاء در موضوع این حکم اختلاف دارند و تقریبا سه موضوع بیان شده است.

 کما اینکه این اختلاف در روایات هم وجود دارد در بعضی موضوع اضطرار می باشد مانند ح 1 از باب 44 «اذا اضطر المحرم الی القبا» و ح 8 «من اضطر...» -که هر دو صحیحه می باشند- و لعل سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه بر این روایات اعتماد کرده باشد و در بعضی دیگر از روایات صحیحه موضوع عدم الوجدان می باشد مانند ح 2 از باب 48 صحیحه عمر بن یزید « یَلْبَسُ الْمُحْرِمُ الْخُفَّیْنِ إِذَا لَمْ یَجِدْ نَعْلَیْنِ» کما اینکه این اختلاف در روایات غیر صحیحه نیز وجود دارد مثلا ح 3 و ح 5 و ح 6 موضوع اضطرار می باشد و در ح 4 و ح 7 موضوع عدم رداء و ازار قرار داده شده است.