چگونه صلوات بفرستیم؟
*سلام و درود بر پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله)
«إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً ؛ همانا خداوند و فرشتگان او بر پیامبر درود مىفرستند اى کسانى که ایمان آوردهاید ! شما (نیز) بر او درود فرستید و به او سلام کنید سلامى همراه با تسلیم .» (احزاب 56)
مقام پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) آن قدر والا است که آفریدگار عالم هستى و تمام فرشتگانى که تدبیر این جهان به فرمان حق بر عهده آنها گذارده شده است بر او درود مىفرستند ، در آیه تصریح شده است که شما نیز با این پیام جهان هستى هماهنگ شوید ، او یک گوهر گرانقدر عالم آفرینش است ، و اگر به لطف الهى در دسترس شما قرار گرفته ، مبادا ارزانش بشمارید ، مبادا ارج و مقام او را در پیشگاه پروردگار و در نزد فرشتگان همه آسمانها فراموش کنید ، او یک انسان است و از میان شما برخاسته ولى نه یک انسان عادى ، کسى است که یک جهان در وجودش خلاصه شده است .
چگونه صلوات بفرستیم؟
در کتابهاى ششگانهى اهل سنّت روایاتى آمده که از پیامبر اکرم (صلى اللَّه علیه و آله) پرسیدند : چگونه صلوات بفرستیم؟ حضرت فرمودند: بگویید؛ « اللهم صل على محمد و آل محمد » .
در صحیح بخارى (صحیح بخارى، حدیث 5880) (باب چگونگى صلوات بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) وقتى این حدیث را نقل مىکند ، در همان نقل حدیث ، کلمهى «آل محمد» را حذف کرده ، چنین مىنویسد: از محمّد (صلّى اللَّه علیه و سلّم) پرسیدند: چگونه صلوات بفرستیم؟ فرمود: بگویید ؛ «اللهم صل على محمد و على آل محمد» !
در کنار نام پیامبر، ذکر صلوات مهم است . رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) فرمود: «هر که در کتاب و نوشتهاى بر من صلوات فرستد ، تا آن صلوات در آن نوشته باقى است ، براى او پاداش خواهد بود .» (تفسیر روح البیان)
در حدیث مىخوانیم : « هر کس بر حضرت محمّد (صلى اللَّه علیه و آله) یک صلوات فرستد ، خداوند ده صلوات بر او مىفرستد و ده لغزش او را مىپوشاند .» (تفسیر مجمع البیان)
صلوات ، کلید استجابت دعا و سبب سنگین شدن میزان مؤمن در قیامت مىشود .
رابطه مردم و رهبر، رابطه صلوات و درود است!
خداوند در قرآن به پیامبرش مىفرماید : به زکات دهندگان صلوات فرست ؛ «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً ... صَلِّ عَلَیْهِمْ» (توبه، 103) . در این آیه به مردم سفارش مىکند که بر پیامبر صلوات فرستاده شود . آرى ، در اسلام رابطه مردم و رهبر، رابطه صلوات و درود است همانگونه که در آیه 54 سوره انعام خدا به پیامبرش دستور مىدهد به کسانى که به ملاقاتت مىآیند سلام کن ؛ «إِذا جاءَکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیاتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَیْکُمْ»
امام صادق علیه السلام فرمود: « درود خداوند به معناى رحمت ، درود ملائکه به معناى به پاکى یاد کردن و درود مردم به معناى دعاست .» (تفسیر نور الثقلین)
همانا
خداوند و فرشتگان او بر پیامبر درود مىفرستند اى کسانى که ایمان
آوردهاید ! شما (نیز) بر او درود فرستید و به او سلام کنید سلامى همراه با
تسلیم
همانا خداوند و فرشتگان او بر پیامبر درود مىفرستند اى کسانى که ایمان آوردهاید ! شما (نیز) بر او درود فرستید و به او سلام کنید سلامى همراه با تسلیم
پیامهای آیه :
1ـ هرگاه خواستید دیگران را به کار خیرى دعوت کنید ، اوّل خود و دست اندرکاران شروع کنید . (خداوند براى فرمان صلوات به مردم ، اوّل از صلوات خود و فرشتگان نام مىبرد .) «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ»
2ـ صلوات خدا و فرشتگان دائمى است . «یُصَلُّونَ»
3ـ صلوات بر پیامبر، لازمه ایمان و از وظائف مؤمنان است . «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا»
4ـ درود لفظى کافى نیست ، تسلیم عملى نیز لازم است . «صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا»
5ـ رابطهى مردم و رهبر در حکومت الهى ، صلوات و سلام است . (علاقهى قلبى کافى نیست، اظهار علاقه لازم است .) «صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا»
نکات مهمی در آیه :
1- " صلات " و" صلوات " که جمع آن است هر گاه به خدا نسبت داده شود به معنى فرستادن رحمت است ، و هر گاه به فرشتگان و مؤمنان منسوب گردد به معنى طلب رحمت مىباشد .
2- تعبیر به " یصلون" به صورت فعل مضارع دلیل بر استمرار است ، یعنى پیوسته خداوند و فرشتگان رحمت و درود بر او مىفرستند ، رحمت و درودى پیوسته و جاودانى .
3- در اینکه میان "صلوا " و "سلموا " چه فرقى است ، مفسران بحثهاى مختلفى دارند ، آنچه مناسب تر با ریشه لغوى این دو کلمه ، و ظاهر آیه قرآن به نظر مىرسد این است که: "صلوا " امر به طلب رحمت و درود فرستادن بر پیامبر(صلى اللَّه علیه و آله) است ، اما "سلموا " یا به معنى تسلیم در برابر فرمان هاى پیامبر گرامى اسلام است ، چنان چه در آیه 65 سوره نساء آمده ؛ « ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً ؛ مؤمنان کسانى هستند که به داورى تو تن دهند و حتى در دل از قضاوتت کمترین ناراحتى نداشته و تسلیم مطلق گردند .»
چنان که در روایتى از امام صادق (علیه السلام) مىخوانیم: "ابو بصیر" از محضرش سؤال کرد منظور از" صلات " بر پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) را فهمیدهایم ، اما معنى تسلیم بر او چیست؟ امام فرمود : « هو التسلیم له فى الامور : منظور تسلیم بودن در برابر او در هر کاری می باشد .» ( مجمع البیان)
" ابو حمزه ثمالى " از یکى از یاران پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) به نام" کعب" چنین نقل مىکند : « هنگامى که آیه فوق نازل شد عرض کردیم سلام بر تو را مىدانیم، ولى صلات بر تو چگونه است؟ فرمود : بگوئید ؛ « اللهم صل على محمد و آل محمد کما صلیت على ابراهیم انک حمید مجید، و بارک على على محمد و آل محمد کما بارکت على ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید».
از این حدیث هم چگونگى صلاة و درود بر پیامبر خدا روشن مىشود و هم معنى سلام . (مجمع البیان)
گرچه این دو معنى براى سلام کاملاً متفاوت به نظر مىرسد ، ولى با دقت مىتوان آنها را به نقطه واحدى معطوف کرد و آن تسلیم قولى و عملى در برابر پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) است ، زیرا کسى که به او سلام مىفرستد و تقاضاى سلامت او را از خدا مىکند ، نسبت به او عشق مىورزد و او را به عنوان پیامبرى واجب الإطاعه مىشناسد .
هر کس بر حضرت محمّد (صلى اللَّه علیه و آله) یک صلوات فرستد ، خداوند ده صلوات بر او مىفرستد و ده لغزش او را مىپوشاند
4- آیا فرستادن صلوات بر پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) واجب است یا نه؟ و اگر واجب است در کجا واجب است؟ این سؤالی است که فقها به آن پاسخ مىگویند :
تمام فقهاى اهل بیت آن را در تشهد اول و دوم نماز واجب مىدانند ، و در غیر آن مستحب ، و علاوه بر احادیثى که از طرق اهل بیت در این زمینه رسیده در کتب اهل سنت نیز روایاتى که دال بر وجوب است کم نیست .
از جمله در روایت معروفى ، عایشه مىگوید: سمعت رسول اللَّه (ص) یقول: «لا یقبل صلاة الا بطهور، و بالصلاة على : نماز بدون طهارت و درود بر من قبول نخواهد شد.»
از فقهاى اهل سنت "شافعى" آن را در تشهد دوم واجب مىداند ، ولى بعضى مانند "ابو حنیفه" آن را واجب نشمردهاند . (تذکره علامه ، جلد 1 ، صفحه 126)
جالب اینکه " شافعى" همین فتوا را در شعر معروفش صریحاً آورده است ، در آنجا که مىگوید :
| یا اهل بیت رسول اللَّه حبکم
|
| فرض من اللَّه فى القرآن انزله
|
| کفاکم من عظیم القـدر انکم
|
| من لم یصـل علیکم لا صلاة له
|
"اى اهل بیت رسول اللَّه محبت شما از سوى خداوند در قرآن واجب شده است، در عظمت مقام شما همین بس که هر کس بر شما صلوات نفرستد، نمازش باطل است."(در کتاب نفیس" الغدیر" انتساب این اشعار را به امام شافعى از "شرح المواهب زرقانى" ، ج 7 ، ص 7 و جمعى دیگر آورده است.)
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نور ، ج9
2- تفسیر نمونه ، ج 17
3- صحیح بخارى
4- تفسیر روح البیان
5- تفسیر نور الثقلین
6- تفسیر مجمع البیان
