پرسمان رضوی: فصل اول: حیات امام

تولد و زادگاه

1-  امام رضا (علیه السلام) در چه سالی و در چه شهری دیده به جهان گشود؟ امام رضا (علیه السلام) بنابر قول مشهور در 11 ذیقعده سال 148 هـ ق در مدینه به دنیا آمد. سال ولادت آن حضرت را سال 151 و 153 هجری نیز ذکر کرده اند.

پدر

2-  امام موسی کاظم (علیه السلام) پدر امام رضا (علیه السلام) در چه سالی به دنیا امد و در چه سالی به شهادت رسید؟ امام موسی کاظم (علیه السلام) در هفتم صفر سال 128 هجری در ابواه از توابع مدینه به دنیا آمد و در رجب 183هـ ق در سن 55 سالگی  در بغداد به دستور هارون مسموم و شهید شد.

مادر

3-  مادر امام چه نام داشت؟ درباره شخصیت ایشان چه اطلاعاتی وجود دارد؟ مادر بزرگوار آن حضرت، بانویی با فضیلت به نام « تکتم» بود او به نام های دیگر همچون نجمه، سمان، سقر، سها، تحیه، شهد، اروی، خیزرن المرسیه، سکن، سبکیه، صفرا و نجیه نیز یاد شده. اما دو نام تکتم و نجمه مشهورتر است. گویا ام البنین نیز، از القاب اوست.

این بانوی بزرگوار کنیزی بود که حمیده مصفاه، مادر امام کاظم (علیه السلام)، خریداری نمود.

حمیده، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را در خواب دید که به وی می فرماید: « نجمه را به فرزندت موسی ببخش. همانا از او بهترین زمینیان به دنیا خواهد آمد»

امام کاظم (علیه السلام) پس از تولد فرزندش رضا (علیه السلام)، همسرش را طاهره نامید.

این زن والا را از نظر دینداری و خرد، سرآمد زنان عصر خویش دانسته اند.

شاعری در مدح امام رضا (علیه السلام) از تکتم مادر آن حضرت یاد کرده است.

 الا ان خیر الناس نفسا و والدا

و رهطا و اجدادا علی المعظم

اتتنا به للعلم و الحلم ثامنا

اماما یودی حجه الله تکتم

-       هان که از بهترین مردمان از نظر سرشت و پدر و خانواده و نیا، علی بزرگ ( علیه السلام) است.

-       تکتم او را برای ما به ارمغان آورد و او برای علم و حلم، هشتمین امامی است که حجت خدا را ادا می کند.

تبار

4-  درباره شجره نامه امام رضا (علیه السلام) توضیح بدهید.

امام رضا (علیه السلام) فرزند موسی الکاظم فرزند جعفرالصادق، فرزند محمدالباقر، فرزند علی زین العابدین، فرزند حسین، فرزند علی بن ابی طالب (علیهم السلام) است.

امام در نقل حدیث، گاه با ذکر نام پدر و اجداد گرامی شان، بر بیان اسامی آنان تاکید داشتند؛ ذکر راویان حدیث « سلسله الذهب» بیان شجره نامه حضرت می باشد.

همسر

5-  امام رضا (علیه السلام) چند همسر داشت؟ از بانو «سبیکه» به عنوان همسر امام رضا (علیه السلام) یاد شده است. او را دره و خیزران نیز گفته اند. سبکیه، از کنیزان منسوب به نوبه و مریس، از نواحی مصر است. از این رو به نوبیه و مریسیه شهرت دارد. در متون تاریخی، سبیکه را از خاندان ماریه قبطیه همسر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) که او نیز مصری بود می شمارند.

برای سبیکه، نام دیگری چون سکینه، خورنال، ریحانه و کنیه « ام الحسن» ذکر کرده اند. سبکیه مادر امام محمد جواد (علیه السلام) بود. همچنین مامون عباسی، در سال پایانی عمر امام رضا (علیه السلام)، دخترش ام حبیبه (حبیب) را با انگیزه خاص سیاسی به ازدواج حضرت درآورد.

فرزند

6-  امام رضا (علیه السلام) چند فرزند داشت؟ امام جواد (علیه السلام) یگانه فرند امام رضا (علیه السلام) است و حضرت به جز او فرزندی نداشت.

اصلی ترین منابع شیعه، بر تنها یادگار و بازمانده امام رضا(علیه السلام) یعنی امام جواد (علیه السلام) تاکید دارند، شیخ مفید در الارشاد می نویسد:

« مضی الرضا بن موسی علیه السلام ولم یترک ولدا نعلمه الا ابن الامام بعده ابا جعفر محمد بن علی (علیهما السلام) و کانت سنه الیوم وفاه ابیه سبع سنین و اشهرا

امام رضا (علیه السلام) از دنیا رفت و تا آنجا که ما می دانیم فرزندی از او جز حضرت امام محمد تقی (علیه السلام) باقی نمانده بود و سن شریف او در روز وفات پدر، هفت سال و چند ماه بوده است»

اما دو شخصیت سنی، به نام های سبط بن جوزی و فخر رازی و همچنین دو عالم شیعی چون ابن خشاب  و اربلی مدعی اند که امام 5 پسر و یک دختر داشته به نام های محمدتقی، حسن، حسین، جعفر، ابراهیم و عایشه. البته فخر رازی به جای ابراهیم، جعفر و عایشه، از علی، موسی و فاطمه نام می برد.

افرادی نیز از دو فرزند پسر، به نام های محمد (جواد) و حسین و یا محمد و موسی یاد می کنند.

مرحوم شیخ عباس قمی نیز با استناد به روایتی از « فاطمه بنت الرضا» وجود دختری به این نام را احتمال داده و مدعی است:« امام در زمان شهادت تنها یک پسر (امام محمد تقی) داشته است» و باز با شواهدی قائل است که حضرت رضا دختری داشته است به نام فاطمه، ایشان با تکیه بر برخی کتاب های انساب، البته بدون ذکر نام آنها، فاطمه را همسر محمد بن جعفر بن قاسم بن اسحاق بن عبدالله بن جعفر بن ابی طالب می داند.

در این باره چند نکته در خور تامل است.

1-  ادعای وجود فرزندانی جز امام جواد (علیه السلام) با مطالب مندرج در منابع اصیل شیعی منافات دارد.

2-  ممکن است افرادی که به عنوان فرزندان امام رضا (علیه السلام) مطرح هستند، از نوادگان ایشان تلقی شوند.

3-  اربلی در جای دیگری از کتاب خود، بر یکی بودن فرزند امام تصریح دارد او همچنین از این سخن امام رضا (علیه السلام) یاد می کند که فرمود: « جز یک نفر، فرزندی نخواهم داشت»

4-  ائمه نام عایشه را بر دختران خود نمی گذاشتند.

5-  ممکن است امام، پسران و دختری به نام فاطمه داشته باشد، لیکن در هنگام شهادت، تنها امام محمد تقی (علیه السلام) در قید حیات بود و دیگر فرزندان در دوره حیات امام، از دنیا رفته باشند. یک گزارش تاریخی، از تسلیت بلاذری ( متوفی 279 ق) به امام، درباره درگذشت فرزندش، حکایت می کند.

برادران و خواهران

7-امام رضا (علیه السلام) چند برادر و خواهر داشت و نام آنها چیست؟

در متون تاریخی نام 17 برادر و 19 خواهر حضرت ذکر شده است.

برادران حضرت عبارتند از:

ابراهیم، عباس، قاسم، اسماعیل، جعفر، هارون، حسین، احمد، محمد، حمزه، عبدالله، اسحاق، عبیدالله، زید، حسن، فضل و سلیمان.

خواهران امام نیز عبارتند از:

فاطمه الکبری، فاطمه الصغری، رقیه، حکیمه، ام ابیها، رقیه الصغری، کلثوم، ام جعفر، لبابه، زینب، خدیجه، علیه، آمنه، حسنه، بریهه، ام سلمه، میمونه، ام کلثوم

برادران و خواهران امام، در تقوا و فضیلت، برجسته و نامور بودند در میان خواهران، حضرت فاطمه کبری ملقب به معصومه ( علیها السلام)

و از برادران، احمد بن موسی ( معروف به شاهچراغ) شاخص و برجسته اند.

منبع: http://www.epaqr.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=77&Itemid=131