فضیلت دعا از نگاه قرآن

وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ. (1)

چون بندگان من از دوری و نزدیکی من از تو پرسند، بگو: من نزدیکم ؛ نزدیک‌تر از آنچه تصور کنید؛ نزدیک‌تر از شما به خودتان ، و نزدیک‌تر از شریان گردن‌هایتان. چنان که در جای دیگر می‌خوانیم: وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ. (2) یعنی: من دعای دعا کننده را به هنگامی که مرا می‌خواند، اجابت می‌کنم. بنابراین باید بندگان من دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان آورند، باشد که راه خود را پیدا کنند و به مقصد برسند.

در این آیه‌ی شریفه هشت مطلب درباره‌ی دعا نهفته است:

1. در این آیه‌ی کوتاه ، ضمیرها به صورت متکلم آمده و خداوند هفت مرتبه به ذات پاک خود اشاره کرده ، و از این راه ، هفت بار نهایت پیوستگی و قرب و ارتباط و محبت خود را نسبت به بندگان مجسم ساخته است ؛ و این نکته در هیچ جای قرآن نیست .

2. فرموده عبادی و نفرموده الناس؛ یعنی وقتی بندگان من از تو بپرسند، نه همه مردم .

3. واسطه نیاورده و نفرموده فانه قریب (پس به درستی که او نزدیک است.) بلکه فرموده: فانی قریب (پس بدرستی که من نزدیکم .)

4. خداوند نزدیکی خویش به بندگان را با آن تاکید می‌کند؛ یعنی بدانید که حتما من نزدیکم .

5. قرب را با فعل نیاورده، بلکه با صفت آورده است ، تا ثبوت و همیشگی قرب را بیان فرماید.

6. اجیب را با فعل آورده ، تا نشان دهد، همواره و در هر حال و در تمام زمان‌ها دعایتان را اجابت می‌کنم .

7. جواب را به اذا دعان مقید فرمود: وقتی مرا بخوانند. و این تکرار است ، زیرا قبلا فرمود: دعوة الداع (درخواست دعا کننده را استجابت می‌کنم.) نکته‌ی این تاکید و تکرار این است که می‌خواهد بفرماید: اگر از روی حق و حقیقت مرا بخواند، بدون هیچ شرطی اجابت را به همراه دارد. (3)

8. اجابت دعا مطلق و بی قید و شرط نیست ، بلکه مقید است؛ چون فرمود: فلیستجیبوا لی و لیؤ منوا بی .

وِ مِنْهُم مَّن یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ. (4)

و بعضی می‌گویند: پروردگارا! به ما در دنیا و آخرت نیکی عطا کن و ما را از آتش دوزخ نگه دار!

در آیه شریفه درباره‌ی دعا هفت مطلب مطرح شده است :

1. برخی از مردم اعتقاد ندارند و آن را عملی لغو و بیهوده می‌پندارند.

2. شروع کردن دعا با ربنا به استجابت نزدیک‌تر است .

3. دعای اجتماعی مؤ ثرتر از دعای انفرادیست .

4. درخواست سبب اعطا و نزول برکات و رحمت الهیست ، همان طور که ابر سبب نزول باران است .

5. طلب سعادت و خوشبختی در دنیا و آخرت از خداوند.

6. در دعا باید امید و پناهگاه انسان فقط خداوند باشد و از دیگران به طور کلی قطع امید کرد.

7. دعا سبب دوری از آتش دوزخ و جهنم است .

فَإِذَا رَکِبُوا فِی الْفُلکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَی الْبَرِّ إِذَا هُمْ یُشْرِکُونَ. (5)

هنگامی که بر کشتی سوار می‌شوند، خدا را اخلاص کامل می‌خوانند و غیر او از نظرشان محو و نابود می‌شود، اما هنگامی که آن‌ها را از طوفان و گرداب رهایی می‌بخشد و به خشکی می‌رساند، باز مشرک می‌شوند.

نکاتی که در این آیه‌ی شریفه مطرح است ، عبارتند از:

1. دعا یک فضیلت است .

2. ذات آدمی با خدا پیوند ناگسستنی دارد، و خدا آشناست .

3. دعا و نیایش امری فطریست .

4. انسان در هنگامه‌ی سختی‌ها و رنج‌ها به قدرت لایزال الهی پی می‌برد و از او استمداد می‌جوید.

5. انسان در هر حال (چه سختی و چه آسایش ) باید به یاد خدا باشد.

6. حل مشکلات تنها به دست خداست ، لذا باید از مردم قطع امید کرد و به او پناه برد.

7. ارزش و شخصیت آدمی به دعاست ، و ترک آن مساوی با شرک و نابودیست .

جواب را به اذا دعان مقید فرمود: وقتی مرا بخوانند. و این تکرار است ، زیرا قبلا فرمود: دعوة الداع (درخواست دعا کننده را استجابت می‌کنم .) نکته‌ی این تاءکید و تکرار این است که می‌خواهد بفرماید: اگر از روی حق و حقیقت مرا بخواند، بدون هیچ شرطی اجابت را به همراه دارد

وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ. (6)

پروردگار شما گفته است که: مرا بخوانید، تا دعای شما را اجابت کنم . کسانی که از عبادت من استکبار می‌ورزند، به زودی با ذلت و خواری وارد دوزخ می‌شوند.

در این آیه‌ی شریفه درباره‌ی دعا پنج مطلب مطرح شده است :

1. دعا کردن محبوب خداست . او فرمان می‌دهد که دعا کنید و اهل مناجات و راز و نیاز باشید.

2. بعد از دعا وعده‌ی اجابت داده شده است ، ولی می‌دانیم این وعده ، مشروط است ، نه مطلق .

3. دعا عبارت است و پاداش عبارت را دارد، و از نشانه های عبودیت و بندگیست ؛ بلکه مطابق پاره یی از روایات ، دعا بهترین عبادت است .

4. دوری کنندگان از دعا و نیایش ، مستکبرند و در صف مستکبران و خودکامگان هستند.

5. آنان که اهل دعا و مناجات و راز و نیاز نیستند، عذاب خوارکننده‌ی دوزخ در کمینشان است .

قالَ قَدْ أُجیبَتْ دَعْوَتُکُما فَاسْتَقیما وَ لا تَتَّبِعانِ سَبیلَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ. (7)

خداوند به موسی و برادرش هارون خطاب کرد: اکنون شما آماده‌ی تربیت و سازندگی جمعیت بنی اسرائیل شده‌اید، دعایتان نسبت به دشمنانتان اجابت شده ؛ پس محکم در راه خود بایستید و ثابت قدم باشید و از انبوه مشکلات نهراسید و در کار خود جدی و قاطع باشید و هرگز در برابر پیشنهادهای افراد نادان و از خدا بی خبر تسلیم نشوید و از راه جاهلان نروید، بلکه با شناخت و آگاهی کامل برنامه های انقلابی خود را ادامه دهید.

 

نکات این آیه :

1. تحقق دعا، غیر از آن اوقات ممکن است دعای بنده ای مستجاب شود، ولی به علل و عواملی لباس تحقق نپوشد.

2. دعا جای کار و کوشش را نمی‌گیرد.

پی نوشت ها:

1- سوره‌ی بقره ، آیه‌ی 186.

2- سوره‌ی ق ، آیه‌ی 16.

3- تفسیر المیزان ، ج 2، ص 30.

4- سوره‌ی بقره ، آیه‌ی 201.

5- سوره‌ی عنکبوت ، آیه‌ی 65.

6- سوره‌ی مؤ من ، آیه‌ی 60.

7- سوره‌ی یونس ، آیه‌ی 89.

منبع: تبیان