جلوه های عرفان و عبادت در زندگی پیامبر(ص)
با آنچه گفته آمد روشن شد که معرفت و بصیرت از نظر رتبه مقدم بر عبادت و عبودیت است و عبادت بی معرفت و شناخت را ارجی نتوان نهاد؛ زیرا تا عبد شناختی هرچند اندک به آنچه می پرستد نیابد، عبادتش جز کاری لغو، بی مبنا، بی هدف یا تقلیدی صرف نیست و عبادی که این چنین اند همواره در روایات ملامت شده اند و درجه عبادتشان بر اساس درجه عقل و معرفتشان محک خورده است.
عبادت نبوی(ص) عبادتی بود همراه با بالاترین درجات معرفت به معبودِ هستی؛ و این سیر معرفتی با زمینه های تربیت نبوی(ص) از دوران کودکیِ ایشان توسط برترین ملک الهی ادامه یافت و سرانجام با اتصال نبی اکرم(ص) به منبع وحی الهی پس از رسالت به اوج رسید. پس از مرتبه معرفت، نوبت به ذکر و حضورِ دل می رسد و نیز توجه دایم به منبع عظیم هستی و با این توجه و حضورِ دل، اعضاء و جوارح نیز در مراتب بعدی همراه شده، عبادات جارحه ای قرین عبادات جانحه ای می گردند.
پیامبراکرم(ص) خود، معرفت را سرمایه اصلی خویش معرفی می فرمود و چنان که گذشت، خداوند متعال مسیری رو به کمال را برای فزونیِ معرفت آن حضرت ترسیم کرده بود. رخدادِ بعثت برای آن حضرت، همراه بود با پیدایش درجه والایی از معرفت در باب هستی؛ به گونه ای که با کنار رفتن پرده ها از مقابل دیدگان حقیقت بین آن حضرت، حقایق هستی برای روح متعالی ایشان منکشف و متجلی شد.
بنابر روایتی از امام صادق(ع)، هنگامی که از آن حضرت پرسیدند، پیامبران چگونه به رسالت خویش پی می برند؟ فرمود: «پرده از مقابل دیدگانشان کنار می رود» در روایتی دیگر نیز آن حضرت در پاسخ زرارة که پرسید: چگونه رسول ا...(ص) خوف نداشت که آنچه بر او نازل می شد، از نزغات و القائات شیطان باشد، فرمود: «خداوند هنگامی که بنده ای را به منزله رسول خویش بر می گزیند، آن چنان آرامش و اطمینان درونی بر او نازل می کند که دریافت هایش از جانب خدا همچون چیزهایی است که به چشم می بیند.»
بدین لحاظ معرفت و بصیرت و بینشی که لازمه شروع نبوت و رسالت است، به اقتضای حکمت الهی در بدوِ امر نبوت برای پیامبراکرم(ص) حاصل شده بود؛ اما عرصه های معرفتی در باب ذات مقدس الهی و آیات او همواره برای پیامبراکرم(ص) گشوده بود و آهنگی رو به کمال داشت.
رخداد «اسراء» و «معراج» را می توان حرکتی در این راه دانست؛ زیرا به تصریح آیه نخست سوره اسراء، این امر برای ارائه آیات الهی به پیامبراکرم(ص) رخ داد: «منزه است آن خدایی که بنده اش را شبانگاهی از مسجدالحرام به سوی مسجدالاقصی، که پیرامون آن را برکت داده ایم، سیر داد تا از نشانه های خود به او بنمایانیم، که وی همان شنوای بیناست» و معراج، بنابر برخی روایات، در مراحل و دفعات متعددی برای پیامبراکرم(ص) رخ داد و روشن است که در هر نوبت، معرفتی بر معرفت پیشین افزوده می شد.
